This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

at|http : //books . qooqle . com/

#

gH|%'

!/&c?(>.^

'yCe^rt^yy

/rfz^,

I

PATROLOGIiE

CURSUS COMPLETUS

SITB

BIBLIOTBBCA DNIVBRSALIS, INTEURA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA.

OMNIUM SS. PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM

QUI

AB ^VO APOSTOLICO AD INNOCENTIl III TEMPOHA

rLORlKRUKT;

RECU^IO CUROIVOLOGICA

OMMUM WM eXSTITEKE IIONUMENTORUM CATIIOLIG/l': TKAUITIONIS VEM DUODeCIM PlilOKA

ecCLtSIA: Si£CULA,

JVITA EUITIO.NKS ACCUEATIS8IMA8, INTER SK COMQOF. NONNIII.I.IS CODICIIUIS MANUSCRirns COLLATAS.

PUIlQrAM DILIGENTRR CASTI€ATA; felSSICRTATIONIDOS, COIIMENTARII» Li CTj«IIIIBUSQI fi TARUNTItSU^ C'»NT«NRNTEh ILI.IISTR^Ta;

omnihds operibus poat ahrllssimas editioncs qu.c iribus muvi8sisiis siecolis debkmur alt8«ilutas

detectis, aicta; inmcibus pabticularibu8 amaltticis, 8uigui.08 81 vr tomos, 81 vr auctores alicujus homenti

8udsequkntiiiis, donata ;

CAPtTlii.lS INIRA ifSrn TF.STUV RITB MSPOSII IS, HECNON ET TITULIA SINGULARUM PAGIMaKUM MARGINRH SUI'FRH»RB1I

1>ISTIN(;1;RNT1I:US ^ULJKCTAMQt!R MAIKRtA» SIG «IKICANTIBUS, ADORNATA ;

Ot'KRI|.|i8 CUM DLBIIS ID» APOCK^rHIS, ALIQUA VE»«» AUCTORITATR IN OhlilM-. Al> TllAUrriONRM

ECCLKKIASTICAH POLLK.NTIBUS, AMrLIFICATA ;

MHHIS IMiiniHITS GRHRRAI.IItUS I.OCUPLETATA '. AI.TKRO SCM.ICKT KI^KUM, QUO CO?lfUI.T0. QrihQIHB

UNHSQUISQIIK PATRUM IN QUODLIBBT TIIKMA SCRIP8: RIT llfO INTUITU CONSPICIaTUR ; Al IKuO

' SCKflMUK/K SACKilil, bs quo lectori co3IPBr:re sit oitvirM QriHAV patkis

ET IN QUIUU8 OPEUUM SlOKrM LO<:iS SINGHLOS SlNGUl.pKllH LlbKOKUM

SCRIPTUKiC TKXIUS COUMfNTATI SINT.

BlMTfO ACCIlRATiSSlHA. C.KTEKlSQUR OMNIKUS FACll.B ANTKP«iNBMliA, Sl PKRPFNKANTUR *. CllAHAcTKHI )l NlTlDIT\S,

CUARTK QIALITAA, INTBGRITAS TRXTUS , PRKKECTIO C0KKKCTI0NI8 , OPIKLU KECUSoRrH TlU VxittllAS

TIH NUMKKIS« KOKHA VOLUHINUH PKRQUAH COMUOUA SIKIQUK IN TOTO OPKRJS HKCrRSU CoNSTANIl-H

.«ilUII.IH. PRKTll Klill^UITAB. PR.fi-iEKTlMQUK ISTA r.OLLRCTiO, UNA, MBTIIoDICA KT CHKuNOl.OGlCA.

SkXt.KNTOHUM FRAi;HKNTORI!U OIM.SCULORIIMQUK IIACTKNUS IIIC ILLIC M-ARS0RliM ,

1'R.UL'H AUTKH IN NOSTHA ULILIOTUECA , K& OPBKIUUS AD OM.MRS ililATKh,

LOCO», I.INGU4> FOKHASQUE PERTINBNTIBUS , C04DUNATCRUH.

SKIUES SKCUINDA,

IN CUA PRODEINT PATKKS, I>Or.T()UKS Sr.lllPTOUIiSC^nC KCCI.ESLK LATINiB A GltEGORlO MAGNO AO INNOCENTILM 111.

ACCDRANTE J.-P. MIGNE,

BIBUOTBaCJI CUBI UMiVaBM,

SIVB CliRStitU COHPLBTORUM Iff 8IN6UL08 BGIBllTLfi BCGLKSIASI ICiB RAU08 BUITORB.

PAIH(>10(;U IIINA KIHTIO.XKTMWS IIAMDATA BST, ALIA NBMPK LA TIN A,ALIA GRiEfSO-LATlN A.— VGNICLNT ftlil.l.p: £T TRKCKIKTIS KIIANCIS SEX.AGINTA RT DtCKNTA VOLtMIN A EDITIO.MS LATIN J£; OCTINUK.NTIS KT MII.LK TIIKCKNIA G« Kl.O-LATI.N .K. — MEHK LATINA IINIVKR.SOS AUCTORKS Tt\l OCCIOKNTAIKS, Ttll ORIENTALE.S Egt'll>KU AMPLECITTtU ; III AtTBU, IN EA, SOLA VEUSIO.NE LATINA DOMANTUU.

PATUOLOGLf; TOMUS CCXIV.

INNOCENTIUS III PONTIFEX UOMANUS.

EXCUDEBATUIl ET VIINIT APUD J.-P. MHJNE EDITOHEM, IN VIA DICTA WAitUOISE, PUOPEPOKTAM I.UTKTIi*; PAIUSIOIIUM VtLGOI^^fiVfK/.NOMI.NATAM,

(„

SBU PBTIT-UONTUOUGB. 1853

'^^^SQT^^^^t^j^yr^Ly^^^^

241 QUifiST. U. DE REGULIS MORALITATIS.

i fideles Bon habtQSseQt, k quibus veritatem discerent ,

c nanc aatem licet errarenl reeentiores^ superes-

c senl antiqui, quoi iegendo» considerando , et se-

c quendo possent errores suos deponere. » Hcec La-

croix. Quam doctrinam quasi ^ ccelo delapsam sus-

cipio , sed simul contra adyersarios condudo, quod ,

quamvis concedaiur communemaliquo lempore fiiisse

sententiam probabilislarum, eosque errj^se, non ideo

Dcum deseruisse Ecclesiam , sed fldeles babuisse SS.

PP. aiiosque adduclos doctores scholasticos , secun-

diim quorum placita conscientias suas dirigere pote-

rant. < GoUiges T : Divini qu&dam providenti& faclum

< (Terba sunl Baronii in Etbicl^ christianJk disp. 1 ,

< loco 44), anliquos iheologos, qui ante Bartholo- c maeum Medinam de usu proluibiiitatum generalim

< scripserunt, ita caute se gessisse, ul vix aliquam

< adyersariis praebuerinl causam yel occasionem , ad

< suam ipsos menlem perlrahendi : et si quid illis

< liberius exciderit circa singulares quaestiones, id

< correxisse regulis generatim consUtutis. » Haec Ba- ronius. Quae ibidem probai exemplo Majoris , qui , quanqukn circa unam, aiteramve quaeslionem satis sil laxus y lamen de communi doctrini ad singulas partes deducenda docei ea, quae supra ex eo adduxi- mus. Unde quaesl 2, sancil : < Teneaiur pro dactrind t Umquam euei ceUe tn tiike teutpta : quod in tid nuh-

< rum^ quando eunt csquaU$ apffarentim, vel plures pro

< parte cerld, modut cerlior (id est lulior) est tenendus,

< qui enim $e exponU perifiulo peccali, peccat. » Gaeteriim qa6d anliqui Iheologi et Patres probabilis-

larum principiis el regulis contraria docuerint, non lantilim ex illorum scriptis^ sed ex illorum teslimoniis conslal, quorum auclorilate pro se stante glorianlur probabilislae, eisqne propterea minim^ suspecti esse possunt, quodin probabilioristarum favorem veritatem prodiderint i* itaque Lopez qui ex primis probabilis- tis fuit, instructor , Gonsci.edito anno 4583, p.|i, c. 20 : i Scio, inquit, communem esse sentenliam Soti,

< Gordubae, Gajetani, GonradietNavarri, non salis esse

< probabilcm opinionem sequi, sed probabiliorem esse

< sectandam. » Quam sentenliam Lopez fatetur esse veram in rebus magni momenti et saluUs. Gabrid Vasq. tom. i,in i-2 disp. 62, cap. 4, citalpro asser- lione nostr^ S. Th. Henr. Gajel. Armillam. el cap. 2, n. 7 : < Yidelur, inquil, in eisentenUJk Navarrum fuisse,

< caeterosque summistas, ul assererenl probabiliorem

< opinionem esse ampledendam.... cum quibus in hoc

< expresse sentil S. Antoninus. Und^ eUam iit, ut si

< opiniones sinlaeque probabiies, illa sequenda sit, quae

< luUor est. » Pro qu4 (praeter anle relatos) citalGor- dubam, Adrianum, Gonradum, Solum, Majorem ; in oonlrarium verd, n. i4,cital unicum Bartholomaeum Medmam.

Lessius i-2, q. iO, in dubio 7 : < MuIU, inquit, d(^

< clores vidralur exisUmare semper sequendam esse

< senlentiam probabiliorem, nisi forl^ ea quae miiiiks

< probabiiis esl, sil luUor. » Hanc doclrinam sequiUir Angelus, Sylvester, Adrianus, Navarrus, Gayetanus. In contrariuni, n. 45, dtal solum Medinaro.

242 Pesanlitts 1-2. q. i9, an. 6, de Consc. opin. disp. 2, n. i, ait, Angelum, Tabienam, Rosellam, Sylves- Irum, Navarrum docere, probabiliorem esse cequen- dam. Ideni quoque, inquil, docere videlur Anloninus. El landem omnes afBrmanl luliorem parlem esee se- quendam, quamvis conUngal plures opiniones esst asque probabiles. Q. i8, arl. 6, solum eUam Medinam citatincontrarium.— Azor 1. 2, InsUi. c. i6, q. 2, d- lat Gajel., Ahnainum, S. Th., Alensem, Adrianum, Ar- miilam, docentes in contrarielate opini<mum luUorem essesequendam.— Gr^oriusMarUnei, i-2,q. i9, art. 6, dub..6,dicitGajel.,Armillam, Sylveslrum, Navar- rum, Henricum, et canonislas onlnes communiter ne> gare, qu6d lidtum sit ex duabus opinionibus aequd pro- babilibus eligere, quam malueris.

Franciscus Amicus, tom. 5, dlsp. i5, n. 75, affir- mat , c omnes fere anUquos Iheologos negare, lidlum

< esse operari secundum seutenUam min^ lulam, el

< simul miniisprobabilem, scmperquead lidt^ operan-

< dum ex sentenUA min^ tut& exigerey ul illa sil pro-

< babilior. » Ad lam candidum Amid tesUmonium re- spondet Lacroix, n. 327 : < quod Amicus dicil, merit6

< neganl alii viri sapienUssimi. » Sed conlra, quod A- micus conlra se affirmal, cum eo contra se affirmanl alii viri sapienlissimi apert& veritate convicU, parUm ii, quos citavimus, ex quibusLacroix, n. i66, Vasq., Less.,Azor connumeralinler auctores omni exoeptione majores, quibus proinde in hAc quaesUone &cli fidem non adhibere, idem est ac dicere, qudd vd auctores k W5 citatos non inspexerint, vd eorummentemnon in- Idlexerinl, quae praesumi non possunt de lanlae aucto- ritaUs auctoribus, maxim^ ubi contra he lesUmonium perhibenl el doctrinam, locaque, ex quibus haec de- sumpta esi, alleganl. Qulbus acoedunl dlandi non con- lemnendae aucloritaUs virl.

Frandscus de Oviedo i-2, ir. 5, controv. 3, punclo 2, conlra opinionem probabilistarum profert Adriannm, Glossam, Gajetanum, Angelum, Armillam, Sylveslrum, Majorem, Gonradum Tann. tom. 2, disp. 2, de AcU hum. q. 4, n. i9; pro opinione dicend&, i duabus opi- nionibus aeque probabilibus, sequendam probabilioremy nisi altera luUor sil, recensel Henricum, Adrianum, Gonradum, Sylveslrum, Solum, Gordubam el mullos summistas. — Paulus Layman lib. i, tract. i, c. 5, § 2, pro el^dem refert Glossam, Sylvestrum, Gaje- tanum , Gonradum, Majorem. — Garcias de Beneficiis p. ii, c. 5, n. 36i, pro e4dem refert Sylvestrum, Ga- jeianum, Gonradum, Adrianum, Solum, Navamim, Gordubam, Anloninum, Surezo. — Noster Petrus Gor- neio (quem vere dignum Ecclesiae Dei doctorem vocat Paulus Y, tesle Gonz.) prosentenli4 asserente, nemini licere sequi opinionem miniis probabilem, el miniks lu- lam, relicta probabiliori et luUori i , in. i-2, Ir. 8, disp. 5, dub. 6,n.8, dlalSotum,Gonrad., Gordub., Hen., Go* nel., Burgos de Paz., Gajel., Sylv., eamque senlenliam vocal saUs probabilem. — Gastrop. p. i , disp. 2, puncl. 2,n.i, pro eidem ciut Gonrad.,Gordub.,ArmiU.,Sylv., eamque n. 2, vocat saUs prd>abUem. — Tandem Diaiia tr. 43 de Opin. prob. res. i, opinione neguile esse li-

l

PATROLOGIiE

CURSUS COMPLETUS

«ITB

BIBUOTHBCA DN1VBR8AL18, INTBGRA, DNIFORMIS. COMMODA. UECONOMICA.

OMNIUM SS. PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM

om

AB M\0 APOSTOLICO AD INNOCENTII III TEMPORA

FLOnUERUNT;

REGUSIO CHRONOL061CA

OMNIUM QUi£ EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLICiG TRADITIONiS PER DUODECIM PRIORA

ECCLESIiE Si£CULA,

J|)XT4 EDITI0NE8 ACCUnATISSIHiS, 1NTER SB GOyQUB NONNULLlS CODICIBUS HANUSCRIPT18 COLLATAS,

PERQUAM DILIGENTER GASTIGATA;

DIS8ERTATiONIBU8, C0HIIENTARII8 LECTIONIBUSQUE TARIANTIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ;

OUNIBUS OPERIBUS POST AMPLI3SIHAS EDITI0NE8 QUA TRIBUS N0V1S8IUIS SiECULIS DEBENTUR ABSOLUTAft

DETECTIS, AUCTA; INDICIBU8 PARTICULARIBUS ANALTTICI8, 8INGUL0S 8IVE TOHOS, 8IVB AUCTORES ALICUIUS UOUENTI

SUDSEQUENTIBUS, DONATA; CAPITULIS INTRA IPSUU TEXTUH RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULaBUU PAGINARUU UARGINEM

suPERiOREN distinguentidus subjectauque uateriau significantibus, adobnata;

OPERIBUS CUU DUUIIS TUU APOCRYPIIIS, ALIQUA TERO AUCTORITATE IN ORDfNB AD TRADITIONEM

ECCLESIASTICAH POLLENTIBUS, AUPLIFICATA ;

BDOBUS IND1CIBU8 CENERALIBUS LOCUPLETATA : ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID

UNUSQUISQUB PATRUM IN QUODIIBET TIIEMA SCRIPSERIT UNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTBRO

SCRIPTURif) SACRiE, ei quo lectori couperire sit obviuu quinam patres

ET IN QUIBUS OPERUM SUOKUU LOCIS S1NGUL08 SINGULORUM LIBRORUM

SCRIPTURiB TEXTUS COMHENTATI SINT.

LDITIO AGCDRAT1881MA, CATBRISQUE 0UNIBD3 FACILE ANTEPONENDA, 81 PEBPENDANTUR : CIIARaCTERUH NITIDITA8

CHARTiC QUALITAS, INTEGRITAS TEXTU8, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUH RECU80RUH TUH VARIETA8

TUH NUHRRU8, FORHA VOLUUINDH PERQUAH COHHODA 8IBIQUB IN TOTO OPEBIS DECUR8U CONSTANTRR

8IHILIS,PRETII EXIGUITAS, PR^SERTIUQUE ISTA COLLECTIO, UNA, HETUODICA ET CHRONOLOGICA ,

8BXCENT0RUH FRAGHKNTORUH OPUSCULORUUQUB IIACTENUS IIIC ILLIC SPARSORUH,

PRIHUH AUTEH IN NOSTRA BIBLIOTIIECA , EX OPBRIBUS AD 0HNE8 jCTATES ,

L0C08, L1NGUA8 FORHASQUE PERTINENTIDU8 , GOADUNATORUH.

SERIES SECUNDA,

TRBS, DOCTORES SCRIPTORESQ lEGOUIO MAGNO AD INNOCENTI

StccuranU ^•''V* 9Rt0n^

m QUA PRODBUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUB ECCLESIiB LATINiB A GREGOUIO MAGNO AD INNOCENTIUM IIL

• ISIilOYHBqJI qLBBI UBIVBBBJI,

tlTB CUB8UUII COMPLBTORUM IN 81NOUL08 SCIBHTIA ECGLBSlASTlCiB RAU08 BDITORB.

PATROLOGIA BIHA EDlTlONETTPISHANDATABSTy ALIANBMPE LATINA, ALIA6RAC0-LATINA.— ▼BNBCMT HILLB BTTRBGENTIS FRANGIS SBXA6INTA BT DUCBNTA YOLUMINA BDITIONIS LATINiE; 0CTIN6BNTIS BT MJLLB TRRCBNTA GRiBCO-LATINJi. — MBRB LATINA UNIYBRSOS AUCTORES TUM OCCIDENTALES» TUM ORIBNTALBS BQUIDBM AMPLBCTITUR ; HI AUTBM, IN BA,80LA YBRSIONB LATINA DONANTURt

X

/

PATROLOGIJ; TOMUS GCXIV.

■A

INNOCENTIDS 111 /PONTlFEX ROMANCS.

^ EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. Mlf.NE EDITOREH,

IN VIA DIGTA D^AMBOISE, PROPE PORTAM LUTETIiE PARISIORUU WLGO DENFER NOHIMATAM.

SBU PBTIT-MONTROCGB. 1855

*

HARVARD C0LL&6E LIBRABtT

<^ ii

^

SiECULUVI Xllf

INNOCENTII III

ROMANI PONTIFICIS

OPERA OMNIA

TOMIS OUATUOR DISTRIBUTA

dUORCJM PRIOBBS TRBS RE6SSTORU1I BALUZIAlf AM RBCBN8I0NKM GOMn.BCTUNTUR, ACCBDBNTIBtJll ANECPOTARUH BPISTOLARUM LIBRIS, QUOS FRDSTRA OUM A BALUZIO BXPBTITOS EX BIBLIO- THBCA YATIGANA IN LUCBM BMISBRUNT LA PORTB DUTHBIL ST BREQUIQNT; QUARTO VOLUMliri INSUNT BPlSTOLiB BXTBA RB6BSTUM YAGANTBS, PONTIFIGIS DBNIQUB SBRMONBS BT OPUSCULA TABIAyTUMJAH OUM BDITA, TUM RBGBNTIUS AB BMINBNTISSIMO CARDINALl MAIO, D. LUI6I TOSTIi BTG.y BTC, TTPIS MANDAT4

ACCURANTE J.-P. MIGNE

BlBIilOTHKGS GLni UlllTBBSa

SITB iCURSUUM COMPLBTORUM IN SINGULOS SGIRNTIA BGCLBSIASTICJI BAMOS BDITORI

TOMUS PRIMUS

YBNSUNT 4 YOLUMINA 30 FRANCIS OALUCIS

EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM W YttDiCTAFAJfBO/Sfr.PROPEPORTAM LUTETLE PARISIORUM VULCO Z^EjVFM N0MINATA1I

SEU PETIT MONTROUGE 1S55

I

ELENCHUS

ADOTOaUM EY OPEaUM QUI IN HOO TOHO COXIT OOWTUHMiTUH,

INNOCBNTIUS III PONTIFEX ROMANUS.

Prolegomena • Col.

Inaocentii III Regesla sire Bpistola*

Ef typto L. MIGNE, ao PtlU-MoBtroage.

■aKaoBaaaBmiB

PROCEMIA EDITIONIS BALUZIAN^-

EPISTOLA NUNCUPATORIA ^'\

INVICTISSIMO PRINCIPI LVDOflCO XI7 REGI CHRTSTIANISSIMO.

Ad $u$cifnendam novam ediiionem epiitolarum Innocentii III Romani ponti/icis duabus prcecipue de eausis permotussumy Rex Christianissimej tum quia is fuitvir magnuset magnarum rerum patrator, tum quia Ecclesias Gailieance regumque Francics deeessorum tuorum, quos impense ubique laudat, amantissimus : adeo ut ad Philippum Augustum seribens non dubitaverit asserere gloriam et magnitudinem sedis apostoUcce pendere quodammodo ex ineotumitate regni Francorum, t Undeinler ccBteros reges catholicoSf inquit (2), et principes c Christianos serenitatem tuam prcerogaliva dilectionis amplectimur, et ad ea quas honorem tuum et incremen^ c lum regni Francorum respiciunt propensius aspiramus ; utpote in cujus exaltatione exaltare credimus apo- < stolicam sedemy et in cujus depressionCt quod absit, ipsam deprimi cr4deremus, i Quare cum editio illa absolveretur, non alH eam dicaridebere arbitratus sum quam tibi, magne Rex,/fui el jure sanguinis tenes eo^ rum principum provincias quos ille laudat, et jure successionis defensor es apostoticce sedis et Ecclesice Ao- mancg protector, Erunt qui prceclara tua facinora pace belloque gesta summis ingenii viribus celebrabunt, te* que superiorem dicent heroibus quos antiquitas venerata est ; et id quidemjure meritoque, cum, prceterquam quod tu eadem quas illi fecisti, eo perveneris celebritate famce ut terra sileat in conspectu tuo^ et, quod estput- cherrimum ac potentissimum victorice genus, fortissimas et beilicosissimas gentes terrore perdomuerii , ac munilissimas urbes famaque inexpugnabiies compuleris ad deditionem, Nos vero qui 9acrarum iitterarum studiis incumbimus^ iaudamus quidem acsuscipimus iiiustria iiia gioriosaque facta tua, quce te Ciodovei Ma^' gni, Caroii Magni, Phiiippi Augusti, Ludovici sancti, Francisci primi, Benrici Magni avi tui successorem esse probant ; sed tamen in primis coiimus eximiam iiiam erga Deum pietatem quam ubique ostendis, et cha" ritatem in subditos tuos extra regnum Jesu Christi superiore smcuio prcecipitatos arte et industria eorum qui magie sua qucerebant quam ea quae sunt Jesu Christi, Inteiiigis profecto, Rex sapientissime, (oqui me de mi- seris itlis quiinsidinsorum ae faitacium cetatis iiiius hominum fraudibus circumventi, eorumque figmenta ac de- Hria sequentes, ac vana pro veris ampiectentes, a veritate quidem, quod futurum monuerat Pauius apostoius, auditum averterunt, ad fabuias autem sunt conversi et ad insanias faiscu, secumque posteros suos traxeruni in eamdem caiamitatem, Tu vero^ Rex christianissime, iiios in viam revocas prudentia et dexteritaU admira* bili^ nihit per otm, nihii per metum agendo^ sed tantum ostensa meiiore religione, et coercita novorum honU" msm iibertate intra terminos edictorum regiorum; adeo ut muiti eorum ae^ ut ita dixerim, innumeri, qai eweo ftrrore deviaverant a recta fide, nunc cognila veritate, voientes iubenUsque eos ritus ampiectantur quibus oiim .ionsecrata est EccUsia Gailicana ab apostolicis viris qui eam aonstituerunt, Quce cura reiigionis Dei adeo aiu

^/0« tuo infixa estut cum civitas Argentoratensis, quce ad U coronamque tuam epectabat juxta pacta con- ta apud MonasUriumWestphaiorum et Noviomagumy nuper ad obsequium rediisset, teque dominum haud Wtta recognovissety nihii anliquius aut sanctius habueris quam ut ejus episcopum, hinc puisum ante centum tt quinqua^inta annos^ in eam Ecclesiam reduceres qucp se a Dagoberto Francorum rege glorialur esse fun- ialam. Fa^ias ita semper, Rex invictissime, nec unquam in tam sancto opere aut animus tuus aut fortuna iassetur ; et dum Ecclesiam protegis et ornas, eliam tuo favore prosequere novam hanc editionem epistoiarum fontificis vere maximi.

Sacrse Maje&tati Tuje

DeTotissimus subdUus , Steph. Baluzius.

\ Lutetto Parisionim Kal. Janaar. 1682.

L(l) Epistotarum Innocentii III, Romani ponli/i' nunc primum edidit, reiiqua emendavit, — Parisig,

|b, libri undecim; accedunt gestaejusdam Innocentii apud Franciscum Mnguet, typographum regis et il-

f^prima colleciio Decretalium composita a Rainerio luslrissimi archiepiscopi Parisiensif , i682, cum pri-

mcono et monacho Pomposiano. Siephanus Balc- ifilegio regis. Tomi duo in fol. in unum compacti. I«s* TuUiensis^ in unum coitegit^ magnam parum (i) Registr. de negotio imper., episl. 64, t. 111.

PATROL. CCXIV. «

i

i:i

INNOCENTIUSIU PP. it

PRiEFATIO.

Innocenlius IH, pontifexKomanus, uterat vir alU et providi ingenii, jam ab ipsis sui pontificatus iniliis statuit pro moreillorum qui ante eum sedem apostolicam tenuerantin Regestum suum referre, non solum epistolas siias, sed etiam eas quae ad ipsum scribebantur de majoribus causis, ac prxterea* graviora ne- gotia qux wh aHptorilate Sedis apostolic» gerebantur in provinciis et regnis Christi reiigionem colentibus, ut videmus in ista epistolarum ejuscollectione. Neque enim ampliori probatione indiget isia observatio. Sane multum intererat reip. Christianae ut iila cogitatio iutraret in aniraum tanti viri, cum ea raiione ad nos mulla illuslria antiquitatis ecclesiasticae m(mumenta pervenerint, quibus haud dubie careremus absque ilia Innocentii providentia. Dolendum tamenest ita indiligenter tractatum «sse liecnegotium ut uon solum ab uno, quod maxime necessarium acutile videbatur, confectum non fuerit, sed praeterea ita oscitanterac supine in illud incubuerint collectores ut nullum ferme ordinem in eo opere digerendo servaverint. Quod ut \eciori melius liqueat, explicanda suut ista per partes. l

Primoenim a diversis personis compositam fuisse istorum libroram coUectionem satis, ut reor, ostendil vetiis nota apposita in veteri exemplari p<>s( epistolam 261 libri xi, ubi sic legitur : WilUtmus Scofer Con- stantiensU dicecem $cribit undecimum librum, Nam si unus idemque homo omnes scripsisset, inutile erat admonere hunc librum a Germano illo scriptum fuisse. Porro non alium fuisse horum Regestorum con- sarcinatorem quamipsos scribas hincetiam evinciturquod admodum indiligeuter et absque uUo ferme or- dine, ut antea dixi, cpistolas Innocentii descripserunt, quod plerasque omiserunt quee sunt majoris mo^ menti quam bene mulUe qu» nunc exstant in Regesto, quod quasdamlocis non suis reposuerunt et in ii» bris non suis, quod interdum unam eamdemque epistolam bis in eodem libro, denique quod saepe neglcxe^ runt adnotarediem et locum datarum epistolarum. Ista quivis per se satis intelliget inter legendum, adeo- que suflicit ita semel admonuisse. Sed tamen prsetermitiendum non est magnam fuisse vel iucuriam vel inscitium Willelmi Scofer, qui omisit initium epistolas 470 libri xi, eoque modo effecit ne quis scire possii viuaenam fuerit Ecclesia illa quam Alexander III contulerat cuidam cardinali, quam vero archiepiscopus Bcneventanus perlinere contendebat ad suam donalionem. Atqui res ista, cum prsesertim utilis esse posset haec epistola, si integra data fuisset, ad praecidendam viam litibus , omitti non debuerat. Porro qusc se-^ quuntur epistolsc posi epistolam 261 ejusdem libri undecimii eas valde puto non esse istius libri, sed huc ab aliquo studioso translatas ex antiquis coUectionibus DecretaUum, ut vacantes paginae implerentur. Islud coUegissemiliivideorexeoquodnota iilaquam supra retuliex iineUbrixi antecedit epistolam 262qud3iIIic est mutila, et quod omnes istae posteriores epistolae reperiuntor in corpore juris, tum etiam quod epistolx 262 el272 certosunt libridecimi,utiUic observatumest. Denique epistola 262ejusdem libri uudecimi, qua; illic legitur al)sque nota loci et temporis, pertinet omnino adlibrumduodecimum, ut coUigilur ex capiie Re- qui$i8tiy quod iUic constituit epistolam quinquagesimam ociavam. Unde etiam deprebendere possumus in- diUgentiam iUius qui duodecimum Ubrum confecil, quandoquidem unicum tantum caput descripsil egregiae iUius epistolae, et id quidem absque inscriptione. His de causis supersedere poteramus edilione harum epi< stolarum absque uUo incommodo rei canonicse ; sed cum iUas invenisseicus in veteri codice posUas ad calcem libri undecimi, eas supprimere nobis religio fuil.

Insignis est difficultas in Ubro decimo, quam dissimulare non Ucet. Certum est enim indictionem deci- mam concurrere cum anno decimo pontificalus Iniiocentii. Et tamen in libro decimo, quoties indictio poni- tur in epistoUs anno illo dalis,toties occurrit nona, quam constat decimam tum fuisse. Quarecum anno 1674 Us de jnrisdictione esset inler iUustrissimum episcopum AureUanensem etcanonicos Sancti Aniani, isti vero epistola quadam Innocentn, quae est95 libridecimi, ulerenturad probandam exemptionem suam a jureepiscopali, vir celeberrimus et istarum rerum peritissimus, qui in ea -causa partes reglas egit, non dubitavit asserere eam epistolam esse manifeste falsam ; quia ipsi certo constabat, uli vcrum est, indictio- nem decimam fuisse eo tempore qao epistolailla data est, quod videturessesignum certissimum falsiiatis. Quanquam in authentico ilUus epistolae, quod canonici iUi penes se habent, tum etiam in Regesto, diserie posita est indictio nona, tum etiam in caeteris ejusdem anni epistolis. Imo in epiatola scripta ad priorem dc Sambleriis, quam vir clarissimus Nicolaus Camuzatius primus omnium in lucem emisit, quamque nos rccudimus in calce libri x, sub num. 224, indictio nona conjungitur cum anno Incarnationis Doininicae 4207, et decimo pontificatus Innocentii. Unde coUigi certo potest invaluisse hunc errorem per totum an- num decimum inler scriptores apostoUcos; adeoque hincconcludi debet signum illud non esse suppositionis , cum contra falsitatis argumentum esse nunc videretnr si quaepiam epistola illo anno-data

Y BALUZII PRiEFATlO. yi

repenretur per indictionem decimam. Contrario illi errore posuerunt indictionem xi pro ix in epistolii 492 et 205 ejusdem libri decimi. *•

Vetera Regestorum Innoceniii exemplaria non exstant omnia in uno eodemque loco. Priores nOTem librl liabentur Roroae in armariis apostoiicss sedis ; tres sequcntes habebat illustrissiinus vir Franciscus Bosque- tus, episcopus Monspeliensis, quatuor vero qui deinceps sequuntur diu conservavit bibliotheca collegii Fuxensis (i).Tresultimi aut perierunt, aut adhuc latent in angulis bibliothecarum (2).

Prima epistolarum Innocentii editio, quae duos tantum priores libros complectitur, prodiit Romae an- no 1545, opera viri nunquam sine laude nominandi Gulielmi Sirleti, tum quidem doctissimi custodis bi- bliothec» Yaticanae, postea vero ampUssimi cardinalis ; cui quantum debeat universa Ecclesia satis sciunl qui bas nostras litteras tractant, ut necesse uobis non sit hic illius encomiuin enarrare. Secundam eo- rumdem librorum editionem emisitMaternusCholinus,typographus Coloniensis, anno 1575; tertiam trien- nio post Kocietas typographorum Venetorum. £t ha^c quidem tanlum supcriore sxculo vulgata, donec is quem supra nominavi Bosquetus, quanquam juvenis admodum, incensu.s tamen amore epistolarum Tnno- centii, cumlibrosqualuor anteineditos reperisset Tolosae in bibliotheca collegii Fuxensis, eos sub pre- luro fflisit annoDomiui 1627, ac demum emisit anno 1655.

Quantum hinculilitatisaccesseritEccIesiaeuniversae, quantumjuriscanonici et historiae ecclesiasticaeprofes* soribus, qui antea dolebant tanti pontificis epistolas non haberi nisi dccurtatas et absque nota tcmporum quibus scriptae fnerunt, vel me tacente omncs inlelligunt. Itaque cum necessitas studiorum meorum me traxisset adlectionem librorum quos vocant Decretalium, videremque quantam illic personam sustineret hic Inno- centius, quam porro jucundum esset istarum rerum amatoribus , siepistolae ejus illis darentur intcgrae qufie in Decreialium libris habentur tantum per partes, statui mccum nova editione donare sex libros a Sirleto et Bosqueto publicalos, tum caeteros quoque conquirere. Ergo plurics Romam scripsi ut tertiuin et caeteros hinc habere possem. Sed id totum frustra fuit. Pa^rtem tamen libri quinti, quo hactenus care- bamus, habui beneficio viri doctissimi Jacobi Augusti Chevanei, advocali Divionensis ; cui co quoque no- mine non parum debent litterati omnes, cum in libroillo nonnullae sint epistolae magni momenti. Tertii de- fectum quodammodo supplevimus ope velustse CoHectionis quam ex tribus primis epistolarum Innoccntii libris confecit Rainerius diaconus et monacbus Pomposianus,quam vero nos invenimus in bibliotheca mo- nasterii Sancti Theodorici Remensis. Sane non vidimus vetus exemplar ex quo expressa est editio duorum priorum librorum , neque Fuxense, unde accepti sunt quatuor libri a Bosqueto editi^ sed horum loco usi sumus vetustissimocodice ms. bibliotliecae Colbertinae, in quoexstant tituli et inscriptionesepistolarum quae in sex illis libris continentur. Qui quidem codex nobis multum profuit ad lollenda menda atiquot insignia quae exstabant in superioribus editionibus.

Nnnc ergo, praeter libros iilos quos diximus, editionis hooore donamus etiam decimum, undecimum, et duodecimum, nun^uara antehac editos; quos nobis subminislravit, utantea significavi, illustrissimus ac doaissimus episcoptis Monspeliensis Franciscus Bosquetus. Damus etiam Rtqe%{um de negolio imperii^ acceptum e codice 415 bibliothecae Yaticanae, eo ipso nimirum quo usi sunt clarissimi scriptores anna- lium ecclesiasticorum Abrahamus Bzovius et OJoricus Raynaldus (3). Nos tamen non habuimus ex codice Vaticano, sed ex bibliotheca celsisstmi principis et doctissimi praesulis Ferdinandi Furstenbergii, episcopi PaderlK>mcnsis et Monasteriensis, qui cum ex litteris clarissimi et eruditissimi viri Uermanni Coringii in- tellexisset incumbere roe novae editioni epistolarum Innocentii 111, ac valde optare eos librosqui exstabant in bibliotbeca Vaticana, Regestum hoc, quod ille Rom?e postlus in usum suum describi fecerat, ad me pro sua eximia in litteras et earum professores inclinatione misit cum epistoia quam bic subjicio :

FE&DmAVDUs epi$copus et princeps PaderboTnemii^ coadjutor Monasieriensis , S. P. D, cL viro Stephano Baluzio, eanonico Remensi.

Ex quo Bermanus Conringius certiorem me reddidit^ vir clarissime^ te epistolas Imiocentii III pontifi^ cis nulLis haclenus typis editas vulgaturum^ summopere desiderare codicem litterarum quas memoratus pon-- tifex tempore Ottonis AF Ccfsaris et Phitippi Suevia ducis deimperio nostro decertantium ad diversos re^s et Europce principes Sedit^ et ego Alexandri VII P. 0, M, intimus cubicularius olim Romce describendas

(1) Selectiores Innocentii epistolas anno 1625, Donare luci primus occupat du May^

Parisiis» ex ms. Fuxensi in lucem emisit et notis il- Etiudicare leclus , ovtimum donat

luslravit Paulus du May, in supreina Burgundiae cu- Sibique et aliis quod sequantur exemplum.

ria consiliarius regius, cujus prima fronte iibri iegi- Hugo Grotius JC. Batavus. lur encomium bis verbis :

Eruditissimi collecloris notas in usum nostnun

Situ sepultas Innocentii chartas convertimus. Edit.

Vetustiorum temporum nolatrices, (2)RaynaId., an. 1214, §32.

Queisillefutgensdignitatesuprema, (3)Bzov. an. 1199, §22,25; 1207, § 1; 1208,

Tam juris auctor quam peritus interpres, $ 1. Raynald. aiu 1200, § 22 ; 1202, § 26 ; 1204,

Regum ducumaue terminaverat causas, § 48.

Tij INNOCENTllS III PP. Yii!

curavi et diiigenter recognovij optavi eontinuo occa$ionem quam iUu$trissimu$ Verjusius Christianissimi re- gis ad GermanicB principes legatus, perquam mihi familiariSj modo hic prcesenSj offert, hunc codicem tuto ad te mittendi, ut eruditos ingenii tui labores hoc saltem munere adjuvarem atque excitarem, Cogitavt quidem antehac ipse has epistolas notis iliustrata^ pubiicare ; sed gravioribus reipub. curis districtuSy tibi^ vir do- clissimej hanc modo provinciam do, Vbi codice meo quantum libuerit usus fueris, cum eum tuo commodo nobis restituas velim. Vaie, et iliustrissimo hero tuo D. Coiberto mea defer officia cum saiute piurima,

Paderbornas vi Id, Aprii. 1&72.

In eo igilur Regesto sive libro continentur epistol» quas Innocentius lil ad diversos scripsit occasiona scbisroatis qiiod lum erat in imperio Germanico, tum etiam eae quas alii ad iilum de eodem negotio scri- psere. In quo illud in primis obseryandum est, nullam ex his epistolis exstare in libris epistolarum qui per annos pontificatus digesti sunt, quia Innoceiitius, Jam ab initio praevidens hanc causam varios ac multiplices eventus babituram, constitult peculiarem istius magni negotii collectionem facere. Nos tamen, quia Regestum illud non habebamus eo tempore quo secundus liber recusus est, in illum conjecinius priores duas epistolas ,'Iibri de negolio imperii, quas inveneramus in Annalibus ecclesiaslicis Odorici Raynaldi, et ad librum secundum puntiQcatus pertinere constabat (4). Gaeterum licet in nonnullis epistolis hoc Regesto contentis, quse a viris clarissimis editae sunt, episcopus Osliensis qui in Germaniam missus est cum Leone cardinale Sanclae Crucis vocetur IIug9, itaque etiam interdum scriptum sit in exemplari quo usus sum, conslanler tamen Ilugoiinum vocavi, quia certum estilli hoc nomenfuisse. Quod admonere visum est, ne quis me inalse fidei insimulet.

Ne quid vero, quanlum ad meam curam attinet, huic edilioni deessel, addidi Gesta Innocentii 111, scripta ab auctore illorum temporum, eadem sane quae illustrissiinus episcopus Monspeliensis olim edide- rai ex codice ms. collegii l^uxensis, sed mullo meliora. Ad ea autem emendanda usus sum duobus anti- quis exemplaribus ; quorum unum exstatin bibliolheca regia, aliud nobis exhibuit humanitas illustrissimi viri Caroli Mauritii Tellierii archiepiscopi Remensis. Usus prseterea sum exemplo quod vir celeberrimus et alter historise nostrae parens Andreas Duchesnius manu sua descripserat ex veteri codice ms. Ecclcsia; Podiensis, qui multis in locis praestat reliquls duobus.

Praeterea in gratiam studiosorum juris canonici adnotavi eas epistolas quae sunt in corpore Juris ; et ut facilius inveniri quaeque possit, earum elenchum alphabeticum institui. Porro in episiolis illis emendandis usus sum duobus antlquis codicibus mss., uno bibliothecae Colbertinae, altero monasterii Sancti Albini Andegavensis. Inprimo continentur tertia, quarta ei quinta compilatio Decretalium; Jn altero tertia tantum.

Constitueram olim notas edere ad loca quaedam istarum epistolanim illustriora aut difficiliora ; sed pe- nuria otii factum est ut mutarem consilium.

In fine necesse visum est veniam tarditatis deprecari, quod opus ante quindecim annos incceptum, tam sero exit in lucem. Multae fuerunt occasiones quae me coegerunt supersedere hoc labore, praecipue vero quia diu exspectavi exemplaria librorum bibliothecie Yaticanae ; qui si darentur in vulgus, maximam lu- cem afferrent historiae ecclesiasticae illorum temporum, multumque conducerent ad ostendendam magnam quae tum erat Romani pontificis auctoritatem.

Yale, lector, et piis Innocentii manibus bene precare.

(4) Has Registro super negotio Romani imperii restituimus. Edit. Patr.

YIRORUM CLARISSIMORUM

BREOVIGN Y ET hA PORTE DU THEIL

MONITUM

Ad suam iQQOcentii Regestorum anecdotorum editionem (1).

La collection g^n^rale des pi^ces relatives k Thistoire de .France a ete divis^e >n deux parties , dont la premidrecontiendra s^par^ment les chartes , diplomes et aulres actes originaux proprement dits, tandis

{\) Dipiomata, Chart^j EpistoltB et aiia documen- rarumque regionum arcldvis ac bibiiothecis ^ jusfu ta ad res Francicas spectantiaj ex diversis regni exte- regis ChrisHanissimi , muitorum erudilorum curis,

ty BREQUIGNY, ETC. PR^FATIO. x

qiie4a teconde renrennera les lettres des papes , des rois et autres personnages distingu^s dans rblBtolrew

11 nous a paru naturel de placer, eiclusivement et de suite , dans la premiere section de la ii* partio, les lettres des papes. Mais cerecueil des lettres des papes, par lequel nous avotis cru devoir commencer cette seconde 'pariie de notre collection gen^rale, n*a point dQ remonter aux premiers siecles de la munarchie franQaise. Depuis longtemps tout ce qui peutexisler de letlres relalives a lar^Fran^e, des papes anterieurs au xih* siecle, est connu, et a ^t^ publi^ dans difK^ents ouvrages indiqu^s par la TabU chro- nologtque det diplomes, chartes, lUres et actest qui sMmprime au Louvre; la plupart se trouvent rassembl^ fioit dans les Gollections des conciles , soit dans la GoUection des historiens de France; et celles qui pour- raient n^avoir point encore ^te imprimees , le serort inrailliblement dans la suite du Recueil gini^ ral des lettres des papes , que D. Goutant avait pr^par^ , recueil dont ce savant religieux n'a donn^, il est vrai, que le premier volume, en 1721 ; mais dont lesecond volum^, entierement termin^, existe manuscrit dans la biblioth^ue de Saint-Germain des Pr^s, et ne saurait manquer de paraltre incessamment.

II n'en est pas de m^me pour les lettres des papes post^rieurs au commencement du xiu* si^cle. II en existe un nombre immense qui n'a jamais et^ publi^ ; et celles que Ton peut d^jk connattre , ^parses dan» one multitude de livres dont il n*est pas aise de se procurer la jouissance, n*ont jamais ^t^ reunies en un corps. D^ailleurs, c'est pr^cis^ment k eette ^poque que jadis les ^dileurs des Gollections des conciles on' cess^ d'y ins^rer, et que les ^diteurs de la GoIIection des historiens de France cesseront de donner ces sortesde monuments historiques, commeils Tont eux-m£mes annonc^. Quant ^ D. Goutant, il a pr^venu, dans le titre de son recueil, qu'il s*arr6terait 4 cette ^poque , et , en eflet , il n*a rien rassembl^ de relatif auc temps uUerieurs.

Ainsi, tant pour ^viter les doubles emplois que pour compl^ter les recueils d^j^ connus des Lettres des papes, notre collection a dA commencer au xiii* si^cle.

Elle debute par ce qu'on appelle les Regestes du pape Innoeent Uly dont le pontificat, qui date des prc-* miers jours de Tan ii88« dura prds de dix-neuf ans.

Les Regestes d^Innocent lU sont divis^s eu autant de li vres que le pontificat de ce pape a dur^ d'anndes. Baluzeenapubli^dix^savoir, leslivres i, ii, v, x, xi, xii, xiii, xiv, xv etxvi. G*6tait tout ce qu*il en avait recueilli dans ies difS^rents manuscrits dont il avait pu se procurer la communication. Le celebre litt^ra- teur nlgnorait pas que dans les archives du Yatican il existait un exemplaire des Regesles plus ^tendu ; mais tous ses eiforts pour en obtenir une copie avaient ^t^ siiperflus.

De nouvelles recherches, ordonnees par le gouvemement, ont ^t^ moins infructueuses , et , plus heureux que Balttze, nous sommes parvenus ^ noiis mettre en ^tat deprocurer au public la jouissance de tout ce qui restait de lettres anecdotes dlnnocent III Ce pape, Tun des plus fameux qui aient occup^ la chairede saint Pierre,^tait,commeonsait,deriIlustre famille descomtesde Segni,familIeconnue6ncoreaujourd*hnikRome sous le nom de Conti^ et dont ^tait ^galement issu le pape Innocent XIO, ^Iu en i72i , mort en i724. Durant ee demier pontificat, les neveux du pape avaient profit^ de la circonstance pour tirer des archives du Va- tican une copie fid^le des Regestes du plus c^Iebre des difi^rents papes que leur maison avait donn^s jadis ^ l^Eglise. Ges Regestes ^taient pour les Iparents d'Innocent IIl et d^Innocent XIII une espece de titres de familie, et il ^tait naturel quMls d^sirassent d*en placer au moins un exeniplaire dans ieurs archives do- mestiqnes. G*est d^aprds cette copie, dont la fid^Iit^^ne saurait ^tre r^voqu^e en doute, et qui nous a ^le communiqu<^ par feu H. le cardinal Gonti, secr^taire des Brefs du pape Pie YI, que nous publions au- joord*htti les Regestes qui manquaient dans T^dition de Baluze.

L*exempbiire des archives de la maison de Gonti, de m6me que celui des archives du Yatican , ind^pen-. damment des deux premiers livres, abaolument conformes k i*^dition de Baluze, contient les livres iii , v,

VI, VII, VIII Ct IX.

Le livre iii est fort mutil^, puisqu^il ifest compos^ qiie de 57 lettres, tandis que tous les autres livres encontiennent chacun environ 250. Mais cette portton ne laisse pas d*dtre extrdmement int^ressante, at- tendtt qtt*elie renferme pr^is^ment i^ lettres relatives au divorce de Philippe-Auguste.

Le livre iv manque absolument, et Ton neconnatt point encore de biblioth^ue ui d*archive oji il s*en trouve aocun exemplaire.

Le livre v paralt n*dtre pas complet. Gependant, tel qu*il est, il est bien plus etendu qull n*elait dans k9S manttscrits dont Baluze a pu se servir.

ftnrimnm ad id conferente eongregatione S. Jfafirt , Pari$iensisAcademi(BetnonnullarumaliarMm Acade"

eruta; notis illustrarunt et ediderunt L. G, 0. Feu- miarum «octus. — Parsaltera,quseepistolascontinet.

oftix hEBBtqmGm^unusequadragintaviris Aeademtm Tomusprimnslnnocentii III papaeepistolasanecdotas,

Francim^ Inscripiionum ac humaniorum Lilterarum quoiquot, in Archivis Yaticanis hucusque delilescen-

Parisiensxs Academias^ necnon Anliquariorum Lon- tes, in Golleclione Baluziana oiim desiderabantur,

dinensium, etc, socius ; F. J. G.La Porte dcTheil, exhibens.— Parisiis i79I, in foI.,apud Joannem l.u-

^jusdem Inscriptionum ac humaniorum Litterarum cam Nyon et fllium, bibllopolas.)

M INNOCENTIUS III PP. rii

Les liYres ti, vii» tiii et ix, & peu prdg ^aux enlre eux pour le nombre des lettres , semblent nous etre parrenus entiers.

Ainsi le nouveau recueil qui paratt aujourd^hui pour la premidre fois, remplit la vaste lacune que la col- icction publi^e par Baluze offre entre le livre ii et le livre x.

Les livres x, xi, xii, xiii, xiv, xv et xvi, comme nous Tavons dit , se trouvent dans la coUection de Ba- luze.

Les livres xvii, xviii et xix sont perdus, ou slls existent quelque part, ou Tignore.

Dans une colleetion deslinee k r^unir seulement les pi^ces rclatives ^ Tbistoire de France, nous aurions dA peut-Stre nous borner k donner les leltres qui, sous quelque aspect , ont trait k cette bistoire ; ct , en g^n^ral, nous nous proposons bien de nous renfermer dans ces limites; roais, pour le pontifical d^Inno- cent III, une consid^ration parliculiere, qui sans doute frappcra jusqu^aux lecieurs les moins attentifs, nous a d^lermin^s k agir dilTeremment.

Des lettres que contiennent ces nouveaux Regestes dlnnocent 111, plus des deux tiers dtanl relatifs k rhistoire de France, devenaient partie inl^grante et necessaire de notre coUection ; Tautre tiers seulementy <5tranger k cette bistoire, aurait pu dtrc retranche de nos deux volumes ; mais, par ce retranchement nous eussions perdu ravantage pr^cieux de completer, aulant qull est possible aujourd'hui, redition des Re- gestes d'un pape fameux dans rhistoire g^n^rale de toute TEurope.

Sans doute, parmi les lettres qui forment le nouveau recueil que dous pubfions^ aujourd^bui, on en trouvera piusieurs qui dlaient deja connues, diffiSrents auteurs de Thistoire ecclesiastique, principalemcpt Bzovius et Raynaldi, en ayant ins^r^ dans leurs ouvrages un certain nombre , soit en entier, solt par ex- traits ; mais nous ne craignons pas d'affirmer que la tres-mageure partie, surtout de celles qui peuvent in- t^^resser notre histoire nalionale, ^tait rest^e jusqu'^ pr^sent anecdole; etde celles dontles^crivains de rhistoire ecclesiastique avaient d6j^ [fait usage, la plupart paraftront nouvellcs, puisque nous les dbnnous plus amples et plus correctes qu'elies n'avaient encore paru.

Cest surtout h Tegard des Dicriialet qiie notre edition aura ect avanlage. Nul pape n'a joui , dans les matieres canoniques, d'une autorit^ pareille k celle qu^exer^ait Innocent III. Le nombre des Dicriialet ^man^es de lui seul ^gale, sUi ne surpasse, le nombre des Dicriiales emanees de tous les autres papes en. semble. Mais on sait que les Dicr4talesj m^me dansles editions lesplus exactes et les plus riches en com- mentaires, n'offrent que des passages ironqu^s ; on trouvera ici les lettres euti^res, d^oii Ton a jadis extrait ce qui forme les d^crets ou d^cisions. Ceux des lecteurs que de pareils objets peuvent encore interesser nous sauront gr^ peut-^tre de rexactitude scrupuleuse avec laquelle nous avons marqu^ toutes les va- riantes que pr^sente le texte suivi et complet de ces lettres elles-mdmes dans les Regestes.

Nos deux volumes ne contiennent pas seulemeat la totalit^ des Regestes anecdotes que Tcnfermaient les arcliives de Sainl-Pierre ; nous y avons ajout^ :

1*" Un assez grand nombre d'autres lettres du mtoepape, ^galement anecdotes, et toutes relatives k des Eglises de France, qui ont ^te recueillies dans les archives de differents monasteres, et envoy^s au depdl destin^ k cet objet par les savants que le gouvemement avait charges de ce soin.

^ Une nouvelle ^dition de la Yie (^criie en latin) du pape Innocent III. Cet ouvrage, intitule Gesta Inno^ cpnti PP, ii/, se trouve ^galement a la t^te du recueil de Baluze et dans celui de Muratori; mais nous le donnons ici bien plus correct et plus ^tendu, d^apr^s un manuscrit de la bibliolh^que VailiceUane (c*est-^ dire des Peres de TOratoire de Saint-Philippe de N^ri k Rome), et nous y avons joint un assez grand nombre de notes his^riques et chronologiques.

5* Uneespece de sommaire de lettres relatives k la France, des aiin^es 17, 18 et 19 du pontiticat dln- noceiit III. Cette sorte de supplement aux Regestes perdus, des trois dernieres ann^es, est extrait d'un ma- nuscrit des archives de Saint-Pierre.

NOTITIA EX CONCILIIS.

(Mansi, XXII, 687.)

Innocentius, ejus nominis tertius, Lotharius an« post obitum Coelestini papas quinti, nimirum Idibus

tea appellatus, juvenis triginta annorum vel paulo Junil, anno 1198, creatus est pontifex te^ipore Ot-

amplius, sed egregie prudens et eruditus, roirabili tonis quarti regis Germaniae ; cui contra Pbilippum

omnium consensuex cardin&ie diacono, altero die Barbarossae filium reclamantem magis favenSi co-

ZXiA

ronam imperii cum benedieiioQd solita^contulit, et ex causa justissima vicissim abstulit. Nam cum do- nationem illam, qua Malhiidis fiiia Rogerii princi- pts Siciliae Marchiam Apuliae Romanae Ecclesiae do- naverat» ille post impetratam imperii coronam, tanquam invalide citra consensum imperii princi- pum lactam sibi vindicasset ; ac praeterea etiam contra jusjurandum quod paulo ante emiserat» ut beatus Antoninus tertia parte Chronici titulo de- cimo nono adnotavit, ApuUam et Galabriam vi et armis sibi subjicieos, mandatis apostolicis obedire contemneret, papa sententiam excommunicationis primujQQ» ac postea privationis et depoKitionis in eum ferens, Sigefrido archiepiscopo Moguntino, ut est apud Trilhemium in Ghronico Hirsaugiensi;, praecepit ut per totam Alemanniam imperatorem excommunicatum et ab imperio depositum denun- tiarel : ijuod et fecit. Interea cum Otto archiepi- scopum persequens neque de absolutione petenda, ■eque de transactione ineunda quidquam curaret, Innocentius papa Fridericum II, Henriei sexti fi- lium cx Gonsi^antia, de consilio regis Franciae, ex voluntale etiam certorum principum Germaniae , e Siciiia evocatum in Alemanniam misit, roandans principibus iniperii ut ipsum in imperatorem susci- perent.Otto cum exercitu suo Friderico quidem oc- currit; sed derelictus a suis, loco eedere, el in Saxoniam secedere compulsus est. Fridericus vero ab omnibus tanquam rex, in conventu principum Aquisgrani habito, susceptus est. Postea Otto con- tra Philippum Francorum regem, qui Friderico stu- debat, in bellum una cum rege Angliae avunculo suo, cumque Brabantiae duce et comite Flandrise profectus, apud Tomacum superatus, ac demum anno Domini 1216 ab omnibus desertus, et prae mentis dolore infirmatus , meritaque oppugnatae Romanae sedis pcena Deo vindice multatus, post muitas angustias mortuus est. c Initio pontificatus sui, i ait Rogerus, qui sub ipso historiam Angliae ^ripsit , c slatum curi^e in melius mutare volens, majorem partem janitorum et ostiariorum curiae adjecit, ut conquerentes tam clerici quam laici, li- beriores ad eum haberent accessus. i Et paulo in- fra : c Post consecrationem illius, praefectus et tri- bttnj Urbis et cateri Romani exegerunt ab eo re-

NOTITIA EX CONCIUIS

XIV

A ditus et consuetudines quas praedecessores sui Romani pontifices iis impendere solebant. Quibus ipse respondit se hoc nunquam facturum , cum, si fecisset, contra Deumet in praejudicium Romanae Ecclesiae faceret. Quod Romani audientes irruerunt in bona illius, et diripuerunt ea ^ ipse vero excom- municavit eos. i Hierosolymitanae urbis, quam sub Urbano Ul Saraceni occupaverant, recuperationem plurimum exoptans, litteris legatisque missis, om- nes ad hoc bellum est cohortatus ; secutusque prae* decessorum suorum vestigia, ad depravatos mores populi corrigendos , ad haereticos damnandos, et principes populumque ad terram sanctam recupe- randam, Lateranensem synodum cecumenicam xii indixit, eique inter cpxn episcopos praesedit. Ad omnes pene Europae reges et episcopos litteras sa- lubrium consiliorum plenisstmas scripsit , quas legi, etut ait Trithemius in Chronico Hirsaugieiisi, in judiciis observari mandavit. Eodem auctore Li« vonia, ut ait Blondus, fidem Ghristi amplexa fuit. IIujus pontificis mandato per Simonem comileni Monlifortensem , Germanorum auxilio fretum, Al- bigenses haeretici in Galiia ante annos alitiuot exorii, partim fugati, partim vero per legatum sedis apostolicae ad pcenitentiam et unionem Eccle- aiae recepti fuerunl. Hoc tempore sanctus Domini- cus, Hispanus, ordinem Praedicatorum, sanctus Franciscus ordinem Minorum, iu Italia instituenmt, multosque haereticorum et infidelium ad fidem Chri-

Q sti converterunt.

Almaricus de vlginti erroribus convictus, cum sectariis piuribus Parisiis post obitum exhumatus, combustus est. Ga6u»ijs libro vi. Haereticorum eorum, qui Trithemio auctore in Alsatia docebant esum carnium quovis tempore, etiam in Quadrage*- sima, licitum esse, fornicationem, ut quae natu- rali inclinationi conveniens foret, non esse pro« hibitam, octoginta apud Argenttnam uno die com- busti fuerunt. Pontifex diim post haec tandem pa- cis faciendjB eausa inter Pisanos et Genuenses Perusium se contuUsset, in oppido illo mortuus est, ut ait Urspergeusis, decimo sexto Kalendai Augusti, anno Domini 1216, peractis in pontificatu suo annis octodecim» mensibusquinque, et aliquol diebus.

tf INr^OCEIfTII m PAPiS in

GESTA INNOCENTII PP. III,

AB AUCTORK ANONYMO , SED CO-KTANEO, SCRIPTA,

Quedf a Baluzio olim edita, nunc, ad fidem codicis optimffl nota) manuscripti, Rom« ia bibliotheca yalliceilana asservati , recensita et emendatiora et muito auctiora denuo prodeunt.

MONITUM

In eodice manuscripto qui Romce in bibliotheca VallieeUana asservaiur^ signatus littera J, n* M» esemptar illttdj ad cujus fidem Gesta Innocentii hic recudi euravimus^ hunc titulum profert :

INNOCENTII PAPiE III

VITA ET GESTA,

Ex anticfuo exemptari, in archivio inferiori palatii apostolici Avenionensis existente, descripta ab EaiSTO AiiDRENTio de terra Cotlis-Yeteris in SabiniSy anno Domini 1603.

Ad calcem Operis hasc leguntur :

Efo, Erastus Andrentius, de terra CoUis- Veteris in SabiniSt 'prcesens volumen, per me reperlum in ar- ehivto infer^ori palatii apostotiei AvenionensiSj existens inter libros sacroe theologice, n" 13, antiqua littera et antiquo tempore descriptum, ex suo proprio originaU manu propria, de verbo aa verbum transcrtpsi et trans^ sumpsi. Actum Avenioni in palatio apostoUco, hac die trigesima mensie Septembris^ anno miUesimo sexcente- simo tertio, pontificatus sanctissimi in Christo Patris et domini nosiriy domni Clementis^ divina providentia papiB VIU anno xii. Erastcs Andrentius.

Quisquis fuerit ille Erastus Andrentius, quocunque consilio transcrlptionem iUam Gestorum Innocentii tanta cura aggressus fuerit, certe, majori quam habuit prudentia et providentia ad fidem transcriptioni conciliandam uti non potuit. Nam proprise ejus attestationi aliae istae quinque indubilatissimae fidei attesta-* tiones subjiciuntur, quibus ipse suam muniri voluit.

I. CoUationatum , et eoncordaium originaU mihi exhibito per suprascriptum domnum Erasium Andren^ tium^ die tertia Octobris, anno miUesimo sexcentesimo tertio.

Subscriptus : Robertds.

II. Attestor ego, Vincentius Siffredi, notarius et sacri palatii apostoUci hujusce civitatis AveMonis graf- farius et scriba^ prcenarrata, et inserta in hujusmodi et prtvsenti /f6ro, centum triginta sex folia descripta continente, prassenti incenso (i) fuisse extracta a proprio originaU Ubro intitutato, Yita ac Gesta Innocentii PAPiE III, albo coreo et aUis coloribus cooperto, et inter Ubros sacrce theologice^ numero decimo teriio, in ar^ chivio inferiori dicli palatii apostoUci , reperto, et coUationato per suprascriptum domnum Robertum, in guorum ftdem me subsignavi. Avenioni, die tertia mensis Octbbris, anno uomini miUesimo sexcenlesimo ter^ rto, pontificatus sanctissimi in Christo Patris et domini nostri, domni ClementiSj dUrina providentia papce vctavi, anno duodecimo.

Subscriptus : Vincentius Siffredi, graffarius.

III. Aitestor ego^ Joannes Antonius Fabri, notarius apostoUcus ac dicUsacri patatii gra/farius, utfuit supra per dictum domnum Siffredi attestatum. In quorum fidem me subsignati.

Subscriptus : Fabri, graffarius. Si^Uentur : BARTHOLOMiEus, Pertusius, judex.

IV. Ego Fulgentius Regnier, notarius aposioUcus ei regius, ac dicti sacripatatii unusex scribis, attestor^ ut supra fuit attestatum per dictos dominos Siffredi et Fabri, In quorum fidem me subsignavi, anno et die prcediclis.

Subscriptus : Recnier, graffarius.

V. Nos, judex ordinarius Sancti Petri Avenionensis, pro sanctissimo domno nostro papa,

et sancla sede apostoUca, certum facimus et attestamur dominum Vincentium Siffredi, Joannem An- tonium Fabri, et Fulgentium Regnier, qui supradictam ailestaiionem subscripserunt et signaruni, fvisse et esse notarios apostoUcos et regios, ac graffarios sacri palaiii aposioUci, bonce famce, ei conversationis ho--

nestcBt et ad eos tanquam tales habeatur fidesque in judicio ei exira, simiUbus signis et subscri-

ptionibus munitis, integra adhibeatur. In quorum fidem, nos, judex prcefatus, hanc prasentem per graffa^ rium dicicB nostrce curice fieri, ac sigillum apponi soUtum mandamus, el nos subscripsimus. Datum Ave' nioni, die teriia mensis OctobriSj anno Domini miUesimo sexcenlesimo ieriio.

SigiUentur : Bartbolomjlus Pertusius» Subscriptus :

judex. Notarius. Loco f sigiUi.

Quid autem a nobis in hac nova Gcstorum editione prscslitum sit, jam in Prolegomenis nostris, versus linem, lectores edocuimus. (i) Sic in cod. Vallic, sed mendose, ut videtur.

tm

GESTA- — AN. IIW.

JLflll

GESTA INNOCENTII PP. III.

I. Innofentius terttus papa, ex paitre Transmundo (i), de comitibus Signiae, matre vero Glarina (2), de nobilibus urbis (5), fuit vir perspicacis ingenii et tenacis Ynemori», in divinis et bumanis iitteris eniditus, serroone tam vulgari quam lilterali diser- tus, exercitatus in cautilena et psalmodia , statura mediocris et decorus aspectu, medius inter prodi- galitatem et avaritiam , sed in eleemosynis et vi- ctualibus magis largus , et in aliis magis parcus , nisi cum necessitatis articulus exigebat ; severus contra rebelles et contumaces, sed benignus erga bumiles et devotos ; fortis et stabilis , magnanimus et astutus; fidei defensor, et haeresis expugna* tor; in justitia rigidus, sed in misericordia pius; humilis in prosperis, et patiens in adversis ; naturae tamen aliquantulum indignantis , sed facile igno* ficentis.

II. Ilic primum in Urbe, deinde Parisius (4), tan- dem Bononiae, scholasticis studiis insudavit, et su- per coaelaneos suos tam in philosophica quam iheo- iogica discipUna profecit, sicut ejus opuscula ma* nifestant, qux diversis temporibus edidit el dictavit. Fecit enim, ante pontificalum, libros De miseria conditionis humanae, et De missarum mysleriis, et De quadripartita specic nuptiarum ; post pontifica- tuQi aulem , libros Scrmonum , et Postillam su-

(I) Trammundo, Sic apud Baluzium et in rod. Vallicell. legitur; mclius apud Giaconium ct Ray- naldum, Trasimundo.

(^y Clarina, Apud Baluzium Claricia. ^

(5) c Ilic, Anaguiae Heniicorum, nobili comitum Signiae genere, in Gampania , ortus, cum aliquot fratres haberet» inter hos Thomam ct Ricbardum, qui familiae splendorcm rebus profanis sustentare possent, ab inennte a:tate, clericali insiituto se to- lum dedit. i Ciacom., loro. II , col. i .

(4) In theologicis magistrum babuit Peirum Cor- boliensem, quem episcopum Cameracensem, deinde archiepiscopam Senonensem fecit, postremo etiam cardinalero, ul aliqui scribunt. Gomplures alios nia- gislros Parisienses, et quosdam alios, quos in scho- fis noverat , ad digniiates ecclesiasticas promovii, eisque et loti Academiae yehementer addu tus ftiii, ut .patet ex multis priviiegiis quibus eam decora- vit. Nec paruin ipse se coinmendaium putat, cum ait ieffist, pass^ se, in minoribus constitutum, ma- gislerii honore insigniliim fuisse. Bul., Hist. Uni- uers. PartsteiM., tom. II, pag. 749.

i5) Haec desunt apud Baluziuni. 6) De diversis Innocenlii PP. 111 operibus, vide novam Fabricii Bibliotliecae media; et iiiflmae laiini- tatis editionem, tom. II, pag. 34, col. %.

(7) Gregorius PP. YIII, electus anno 1287 , xiii Ral. l^ovembris, sedit men8*;m iinum, dies 27, obiii- que xviii vel xvii Kal Jatiuarii, eodem anno.

(8) Auclori nostro concinit Ciaconius, qui Lo- tharium (hoc Innocentio, antequam ad poniifi- catus apicem evecius fuissct, nomen trai), a Gie-

A per septem psalmos (5) , Epistolarum , Regesto- rum, et Decretaliiim (6) ; quae manifesie declaranl quantum fuerit tam iu humano quam in divino jure periius.

111. Hunc sanctae memoriae Gregorius , octavus papa, in subdiaconum ordinavit (7) ; et Clemens lU papa promovit in diaconum cardinalem (8), vicesi- mum nonum aetatis anuum ageniem (9) , assignans ei ecclesiam Sanctorum Sergii etBacchi (iO), cujus Ipse fuerat diaconus cardinalis (li). Proficiebat au- tem, sicut aetate, sic etiam probitaie coram Deo el omni populo, ita ut omnes de ipsius sublimatione praesumerent el sperareni.

lY. Infra blennium postquam promotus fuit in cardmalem, praefatam Sanctonim Sergii et Bacchi ecclesiam, quae nimis erat deformis et ruiiiosa, ut magis crypta quam basilica viderelur, suis sumpli- bus rcstauravit (i2), parietes erigens, et renovans lectum, super novos gradus construens novum al- tare, novaque pectoralia faciens ante chorum. Sta- lim autem postquam fuit ad apostolatus apicem as- sumptus, jussii fieri ante ipsam ecclesiam porticum columnatam (13), dc bonis quae in cardinalatu con- lulerat sibi Deus ; multis mirantibus unde in novi- tate sua tantas invcnisset expensas , cum manus suas ab omni turpi munere excussisset , nullam a

menle PP. III anno il90, mense Septembri, In

Siiarta cardinaliuni creatione, tiiuii SS. Sergii et accbi diaconum cardinalem renuntialuiu fuisse

r> tradit.

^ (9) Natus ergo Innocentius anno Christi ii7i, vel il72. Antequatn cardinalis dignilate fiitgertt, in basilica Vaticana S. Pelri canonicus exstitit, ul ipsemet testatiir in episloUs (libri primi 296 et 556) ad canonicos illius ecclesias daiis, cum jam poniifi- cias infulas adeptus essct.

(10) Ea de causa ecclesiam illam sub speciali protectione sempcr habuisse videiur Innocentius. Confer epistolam libri secundi i02, Romano archi- presbyterOf et clericis SS. marttfrum Sergii et Bac^ chij ubi confirmat ipsoruni privilegia, et posses • sionem bonorum ad ipsos spectantium ; dat. La- terani, per manum Raynaldi, Acheruntini archiepi- scopi, cancellarii vicem agentis, vi Non. Julii, ihdictione 11, IncarnationisDominic»! an. ii99, pon- tificatusii. Yide infra, § 4.

(il) Paulum Scholarium, Romanum, de regione Pineae, cui in poniificem assumpto Clemens III no-

l^ men inditum est, tituli SS. Sergii et Bacchi diaco- uum cardinalem fuisse nusquam alibi legitur. Ip- sum, ex canonico S. Mariae Majoris , rpiscopum cardinalem Praenestinum ab Alexatidro PP. 111 Ro- mae, anno ii80, in quinia rreationc renuntia- tum fuisse expresse tradit Giaconius (loin I, col. i099): nec dissentit Ughellus (Ital. tacr. tom. 1» col. »8).

(i2) Yide supra, not. (13) Gonfer et infra § i45..

XIX

INNOCENTII m PAPiE xx

quoquam donalionem vel promissionem accipiens, A leranense perductug, peraclis omnibus secundum antequam ejus esset negotium lerminatum , nihil morem soritum et antiquum.

YI. Cum autem celebraretur electio, hujusce-

modi signum apparuit, quod videlicet tres columb»

frequentabant volatus in locum in quo cardinales

sedebant congregati; et, cum ipse, post nomina-

tionem , fuisset a cateris segregatus, una illarum ,

qu» candidissima erat, ad eum volitans, juxta dex-

leram insidebat. In visione quoque nonnunquaui

ostensum est quod ipse matrem suam duceret in

uxorem. Et aliae muUae revelaliones faclae sunt vi-

ris religiosis de ipso, quas scribere praetermitte-

mus, quoniam et ipse nolebat hujusmodi praesagia

indicari.

\II. Celebrata est ejus eleclio sexto Idus lanuat-

B rii, anno Incarnationis Dominicae millesirao cenle-

simo nonagesimo septimo (15). Et, quia lunc dia-

conus eral, dilala est ejus ordlnatio in presbyterum

usque ad Sabbatum Quatuor Temporuro, Nonas

Ralendas Martii; el sequenli Doniinica.in qua tunc

occurrit festum Catliedrae sancti Petri(I6), fuitapiid

Sanctum Petrum in episcopum consecraUis, ct in

ejusdem apostoli cathedra conslitutus ,• non sinc

manifesto signo et omnibus admirando. Interfuerunl

autem consecrationi ejus , quam ipse cum multa

cordis compunctione et lacrymarum eCfusione rece-

pit, quatuor arcbiepiscopi el viginti octo episcopi ♦

sex presbyteri el noveni diaconi cardinales, et de-

cem abbates ; cum quibus omnibus, el tam priore

nihil exigens a quoquam , via regia semper incedens, non declinans ad dextcram vel sinistram, inter fra- tres sine querela conversans , non dividens se in partem.

V. Defuncto igitur Coelestino, cum quidam car- dinalium se contulisseut ad Septa Solis monasterii Clivisauri (14), ut liberius et securius ibi possent de successoris electione tra<;lare, ipse cum quibus- dam aliis apud basilicam Conslantiuianam voluit decessoris exsequiis interesse. Quibus honorifice celebratis, ipse cum iilis ad praefatum locum ac- cesslt. Missarum solemniis in honore sancti Spiri- tus a solis ibidem cardinaiibus celebratis, cum ad tractandum de substitutione pontificis consedissent, placuit omnibus in communi , ut ad terram humili- ter incliuati, singuli pacis osculum sibi darent. Et, exhortatione praemissa, examinatores fuerunt se- cundum morem electi, qui, sigillatim votis omnium perscrutatis, et in scriptis redactis, examinatio- nem factam retulerunt ad fratres. et, quoniam in eum plurimi convenerunt, iicet tres alii fuissent ab aliquibus nominati, post disputationem super aetate habitam inter eos, quia lunc erat annorum triginta septem, omnes tandem consenserunl in ipsum, pro* pler honestatem morum et scientiam litterarum, eum in summum pontificem eligentes , flentem , ejulantem et renilentem, vocantes ipsum Innocen-

tium, cum prius Lotharius vocaretur. Et publicata p cum subdiaconis, quam primicerio cum cantoribus, eleclione, cum laudibus duclus est a multiiudine nec non judicibus, c^ «enewa/cAo (17), advocatis. ct deri ac populi, qui inferius exspeclabant, ad Con- scriniariis, et cacteris scholaslicis, praecessit solem- stantiiHam basilicam, et inde ad patriarchium La- niter coronatus per Urbem, a basilica Sancti Pctri

(U) Septa Soiis monasterii Clivisauri. Sic in co- dice Yalhcellano ' sic et apnd Baluzium. Raynaldus vero {Annal. ecctes, toni. XIII, p. 2, ad an. 1198), in mar^ine notat legendum esse potius, Septem so- Ha, Scimus emiidem ecclesiam S. Lvici^e dictam in SeptisoliOf at m Septodio^ al. in Septasotis, al. f7t Septem viiSj uiaconiam fuisse , in qua Cregorius PP. IX, summus pontifex renunliatus fuil, ac pro- inde, de ecclesia illa hic agi pusse videretur. Ve- rum obslant verba monasterii Clivisauri (pot. Clivi Scauri), quibus monasterium S. Andreae apo- stoli, dictinn S. Gregorii in nionte Coelio , eviden- ter designari credinuis. c In monte Cclio, lungo e D stretto dove col Paluliuo fronteggia , e da una sa- lita assai agile diviso in due parti , la qual salita vi fQ anlicamente , e iii della il Clivo di ScaurOf siccorae dalla 15 epistola di S. Gregorio si racco- ^lie : Abbalem monasterii S. Andrea: apostoli, positi tn hac urbe in Clivo Scauri, La chiesa fondata dal medesimo S. Gregorio nella casa sua paterna e in piedi anche oggi. i Famiam. Nardin., Rom. Antic. edit. 1771, in-8*. Tom. I, pag. 250.

Quid si legeretur Septizonium ? Septizonio enim vicina erat ecclesia monasterii supradicti. Cacterum, de Septizonio, aut potius de Septizoniis (nam di- versa, hoc nomine designata, in urbe fuisse aedificia fere constat), qui plura velil, adeat Famian. Nard. Rom.Antie.y edit. cit.pagg. 501, 1107, 1108,1109, 1110,1111,1199,1200,1201.

De monasterio^utem S. Andreae apostoli, dicto S. Gregorii, ad Clivum Scauri, audicndus Mitta-

rellus, AnnaL Camaldnl. tom.I,pag. 66, adan. 945.

(15) Hoc cst, juxta nostrum computandi morem, die octava mensis Januarii, anno 1198. Verura hic diflicullatem notat Muratorius {Annal. lial. tom. VII, part. II , pag. 128 , ad an. 1298). c Nella di lui vita (dlnnocenzo) ^ scritto che fu eletto nel di 8 dl Gennaro, sexto Idus Jannarii. Ma o papa Celestino {quem dicunt obiisse eodem die vi Id. Januarii) do- vette morire un giorno prima, o gli essere elello un giorno dopo, perciocche sappiamo che non si veniva all' elezione, se non dappoicheera stata data sepoltura air antecessore ; e queslo pio cardinalc apud basilicam Constantinianam voluit decessoris ex* sequiis interesse. i (Vid. supra, § 5.)

Meminimus equidem, apud Ciaconium (tom. i, col. 1154) legi Coelestinum, nocte quce diem vi IdusJanuarii propcessit, Romce, in patriarchio La- teranensi obiisse. Sed , etiamsi initip noctis oculos clausisset Ccelestius, nec sic facile intelligeretur quo pacto ipsius exsequiae die sequenti^ mane^ ce- lebratae fuissent , mane dicimus , nam exsequiis, ce- Ubratis missarum solemniis, interfuisse dicitur In- nocentius {ibid.).

(16) Concurrunt optime notae chronologicae. Anno enim Dominicae Incarnationis 1198 dies nona Ka- lend. Marlii , id est dies 21 mensis Februarii , in- cidebat iii Sabbatum, ac proinde festum CathedKe S. Petri , quod celebratur die 22 ejusdem mensis, in Dominicam. Confer li^Art de v4rifier l$s dates^ nouy. 6dit. tcun. I, pag. 24.

(17) Apud Baluzium desunl.

xu GESTA. —

Qsqiie ad Laleranense palatiam, comitantibus prae* fecio et senatore, cum magnatlbus et nobillbus Urbis, multisque capitaneis et consullbus, ac recto- ribus ciYitatum. Coronata est tota civitas, et clerus cum thuribulis et incenso; populus autem cum palmis et floribus, utrique cum bymnis et canticis, sparsis de more missilibus, obviam illi catervatim venerunt ; factaque laude tam ihfra ecclesiam San« cii Pelri quam ante Lateranense palatium , post- quam ascendit in domum majorem, qux Leo- niana vocatur, presbyterio (18) per ordinem distri* buto, solemne convivium celebravit.

Vin. Statim post electionem ipsius, Romanns po- pulus coepit apud eum vehementer instare, supplicans et depoaceiis ut eos ad fldelitatem respiceret, et con- siieta sibidona conferret. Ipse vero inducl non potuit ut ante consecrationem super hoc eis vellelprsebere consensum. Sed,postconsecrationem, cum turbulen- tius conclamareut, deliberavit super hac )ietitione po- puli diligenter. Et , quoniam Ktatus Romanae Eccle- siae pessimqs erat, pro eo quod a tempore Benedicti Carissimi {i9) in setiatuin Urbis perdiderat , et Idera Benedictus, seipsum faciens senatorem , sub- traxerat illi Maritimam et Sabiniam, suos justitia- rios in illis constituens, Henrieus autem imperator occupaverat totum regnum Siciliai.totumque patrimo- nium Ecclesiae usque ad portas Urbis, praeter solam Campaniam, in qua tamen plus timebatur ipse quam papa, in hoc devenit consilium, ut petitio- nem populi exaudiret , quatenus et tempus redime- ret malum , et patrimonium rccuperaret amissum.

AN. 1198. XXII

A Verum» antequam populo responderet, voiens adra utrum thesaurus Ecclesiae sufliceret ad hoc opus, usus est hac cautela quod per singulas parochiales ecclesias fecit singulos parochianos occulte de* scribi, ut sciret et numerum et qualitatem ipsoruro; et, ita veritate comperta, jussit illos recipi per singulas regiones, sed nunquam tantani potuit adhi- bere cautelam quin fraus commitleretur in niultis.

Forma vero juramenti quod praestitit populus, talis fuit:

c Ego, etc. 9 (20)

Sequenti die post consecrationem suam, Petrum, Urbis praefectum , ad ligiam fidelitatem recepit, et per mantum , quod ilii donavil, de praefeclura eum publice investivit, qui usque ad id lempus ju- ^ ramento fldelilatis imperatori fueral^ obligalus, et ab eo praefecturse lenebat honorem (21); sed et ab aliis baronibus circumquaque juramentum fldelitatis recepit, missisque nuntiis per totum Ecclesiae patrimonium, fecit sibi fldelitatem ab omnibus exhiberi ; el , exclusis justiliariis senato* ris, qui ei fldelitatem juraverat, suos justiliarios ordinavil ; elecloque per medianum suum alio sena- lore, tam infra Urbem quam extra, patrimonium re- cuperavit niiper aroissum.

IX. Porro non suflecit hoc sibi; sed, statim post siiam electionem, destinavit duos presbyteros car- diuales, Cinthium, tituli Sancli Laurentii in Luci- na (22), et Joannem, tiluli S. Priscae (23), contra Q Harcualdum in Marchia (24), ut eum ad dominium Ecclesiae revocarent. Ipse autem Marcualdus misil

(18) Id est contuetis largilionibuB et dona/ivis. Vide apud Baronium (Annal. tom. XII , pag. 793, ad an. 1188, 1 29), nec non apud Muratorium {Antich. Jtal.) diploma senatiis, de concordia quani cum Gteniente papa III iniit , quibusdain conditionibus servandis appositis, quaruin septima , 11 1 Ronmnui pontifex senatoribus , judicibus , advocaiis, et scri- martts, et unatus ministris consuetas largitiones et donaliva^ qu<B presbvteeia vocantur^ statutis tempo- ribu» tribuereL

(19) Sic in cod. Vallicellano; apud Baluzium, Cariscum; veremur ne utrobique mendose. Lef^en- dum forte Carosomi. Ex epistola enim 259 libri se- cundi , Stephano abbati , et conventui S. Syivestri , de causa quce inter ecclesiam S. Marue in Via Lata^ et J. de Atteia vertebatur; dat, Laterani^ v Kal, DecembriSy an, n, multolies agitur de B. Ga- rosomi senatore. c Saepefactus enim B. (Carosomi) cmn seipsum intruserit ad senatoriam dignitatem , nec apostolicae sedis favorem habuerit , ad quain instilutio pertinet senatorum... Quamvis autem di- ctus B. (Garosomi) circa praelationis suae primordia

J;raliani sedis apostolicae non habuerit, tamen ab ea iiil tempore procedente rcceplus. >

Cave autem ne , cum auclore libri cui titulus Giomale de' Letterani, (an. 1747, cit. in prefaz. al lom. VII degr Annal, di Hurator., pag. xxvii),cre- das Benedictum illum Carosomi , tenipore quo In- noceniiiis electus est, senatoria dignilate adhuc pollluni fuisse. Multo antenorem fuisse ex epistola supra citala evincitur.

(20) Gonfer epistotam 23 libri primi : Juramen" tum fidelitalis exhibitum domino Innocentio^ succes- soribue e/Mf , et Romana Ecclesioe, a Petro^ prcefe"

cto Crbis, Oddohe de Palumbaria , et Oddone de Mfonticillo; et epistolam ejusdem libri primi 577: Juramentum fidelitatis Innocentio PP. lll prassti' tum a Petroy prcefecto Urbis,

(21) c Notizia degna de osservazione, per la co- noscenza dc' tempi addietro, e di quelli che succe- dorono, perche spird qu) rullimo flato rautoritli d^gli Augusti in Roma, e da li innanzi i prcfecti di Roiua, il senato, e gli altri magistrati giurarono se- delia at solo Romano ponteflce. > MuRAT0R.,i4yifia/. d*ItaL toni. VII, parl. i, pag. 129, alF an. 1198. Sed vide il Giornale de* Litterat.j an. 1747, ubi multa de hoc adversns Muratorium.

(22) Vide epislolam libri tertii 31, not.

(23) Vide epistolam libri tertii 15, nol.

D (24) Marcualduin, n/. Marquarduro , ducem Ra- vennai, el marcliionem Anconx creaveral Henricus imperator VI, versus annum 1195. c Ne sl dce tacere che rimperadore Arrigo, in questo anno (1195) dichiard diica di Ravenna e marchese d\An- cona Marquardo. E considerabile lo striimenlo di concordia seguita fra Iiii e il popolo di Ravenna , di cui Girolamo Rossi ci ha conservata la memoria. Da esso apparisce che anche Ravenna si governava in republica, ed aveva il suo podestk, e giurisdizione e rendite; ma doveano al duca restar salve le re- salie quas imperator et ipse Marcoaldus in civitate liavennce et ejus districtu habere consuevit, La lerza parte di Gervia apparteneva nd esso Marquardo , o Marcoaldo, un' altra all* arviescovo , e un* altra al comune di Ravenna, che partivano insieme le en- trate; massimamente ,del sale. » Murat., An»af. d^Ital. tom. Vll, part. i , pag. 116 et 117, ad txi. 1195.

xx,„ liNNOCENTM

nunUoi »1108, TkMlcei Gamennensem (25) et Yena* A franum (26) episcopos, et nobilem virum, Ramber- tom Monaldi, ad dominum lunocenlium, petens per illos ut faceret ipsum ad pnesentiam suam secure conduci, quia ei de persona, et de pecuuia, et de terra Yolebat esse ad mandatum ipsius. Et, sic in animam ejus juravit nobilis antedictus. Erat enim idem Marcualdus senescalcus imperii, dux Raven- nae et Romaniolae, marchio Anconae et Molisii, vir ingeniosus et subdolus, multam habens pecuniam, sub Henrico imperalore in regno Siciliae acquisitam, quem inter omnes familiares suos ipse imperator ha- buerat praedilectnm,et eum exsecutorem sui fecerat testamenti Unde promiitebat eidem domino papee quod, si eum in gratiam suam admittere dignare^ tur, Ipse Romanam Ecclesiam amplius exaltaret quam exaltata fuerat a tempore Gonstantini, cum testamentum iliud ad ingentem redundaret Ecclesiae Romaii» gloriam et honorem. Petebat tamen ut, donec ad praesentiam ejus accederet, et reverteretur in Marchiam, cardinales non reciperent ad Adelita- tem Ecclesiae marchianos. Ipse vero concessit ut Interim invitos non cogerent» sed reciperent volun- tarios; mittens ad ipsum Guidoneni, tituli Sanctse Mariae Transtiberim presbyterum cardinalem (27), qui eum ad praesentiam suam secure conduceret, si vellet praemissa complere. Sed noluit, quia dominus papa praesenserat et vitaverat ejus fraudem, negans se Ramberto Monaldi roandasse ut in animam ejus praescripto modo juraret. Qui, cum scriptum profer- q ret quod illi tribuerat, secundum quod ipse juravit, respondit se non didicisse scripluram, ideoque quid notarius ejus scripserit ignorare. Gardinales autem' excommunicaverunt eum(28) propter scelera quae patrabat; et , recipientes ad Odelitatem Ecclesiae marcbianos, receperunt terram ad dominium Eccle- fiiae revcrtentem. Qui, cum muUam pecuniam expen- disset, et cognosceret quod non posset Marchiam retinere, obtuiit domino pap» pecuniam copiosam, annuum censum promittens, si, recepta fidelitate,

(25) Attonem, de quo mentio ab anno 4197, usque ad an. 1215. Uguell., Ilal, sacr. 1. 1, col. 597.

(26) Quis fuerit ille pro incomperto habemus ; de episcopis Yenafranis, circa haec in qiiibus ver- samur tempora , pauca admodum apud Ughellum , n ital. sacr. lom. VI, col. 732. "

« \1. Ravnaldus in concilio Lateranensi, sub Alexandro PP. III celebrato, anno 1179, subscriptus reperitur episcopus Venefranus, etc. ^serniensis praesul denominatur in bulla Lucii PP. III, anno 1182, dat. Velletri, XIII Kal. Aprilis, ad favorem ^serniensis Ecclesiae.

c VII. N. Venafranus episcopus a Frederico impe- ratore II exsilio multatus, inde carceri mancipalus, in ea necatus occubuit anno 1250, ut scribit Nicolaus cardinalis de Aragouia, in Historia manuscripta. »

(^T\ Vide epistolam libri tertii 27, uot.

(28) Vide epistolam, apud Baluzium, libri i, 38, Vniversu episcopis per Marchiam conslitutis^ de con' firmalione sententice per legatosjftomano! curia ad^ versui Marcualdum; sine data,

(29) Gonfer epistolam 4 libri ii, Consulibus et po- puU JEsinis^ ut in reducenda Marchia ad obedien-

III PAPi£ xxjv

concederet ei terram. Quod cum dvinlnus papa fa* cere nollet, quia suspectam babebat fraudem ipsiua, reiiquit Marchiam, et regnum intravit. Reducta est igitur tota Marchia, praster Asculum (29), ad domi- niuin el fidelitatem Ecclesiae, videlicet Ancona, Fnr- mum, Auxiraum, Gamerinum (30), Fanum, Esim, Se* negaIia,et.Pensaunium,cum omnibus dioecesibussuis. IX. Gonradus ergo, natione Suevus, dux Spoleli et comes Asisii (31), videns terram suam pari modo ad dominium Ecclesiae Romanae redire, multis modis tentavit si posset apud dominum papam gratiam in- venire, offerens ei decem millia librarum inconti- nenti, et.annuum censum centum librarum argenti, et obsequium ducentorum militum'per patrimonium Ecclesiae, a Radicofauo usque Geperanum. Pro se- curilate vero, praeter hominium et fideiiutem suam^ et juramenta suorum, promittebat tradere fiiios suoa obsides, et omnes munitiones tribuere suis custo^ diendas expensis. Licet autem dominus papa condi- tionem istam utilem reputaret, quia tamen multi scandalizabantur ex ea, tanquam vellet Theotonicos in Italia confovere, qui crudeli tyrannide redegerant eos in gravissimam servitutem, in favorem iibertatis declinans, non acceptavit oblata. Dictus ergo Gon- radus, cum taliter non proficeret, reddidit se ad mandalum ipsius sine pacto quolibet et tenore : qui misit Narniam Octavianum, Osiiensem episco- pum (32), et Gerardum, Sancti Adriani diaconum car- dinalem (33), in quorum praeseutia, coram cpiscopis, baronibus el multitudine copiosa, juravit super Evan- gelium, reliquias et crucem, stare universis manda- lis doniini pap»; et, absolvens incontinenti omnes vassallos a sua fidelilate, mandansque omnibus ut ad dominium Ecclesiae Romana; redirent (34), sta- tim etiam reddidit duas muniliones quas ipse teue- bat, videlicet Roccham de Vualdo, et Roccham de Ge.se. Roccham autem Asisii reddi mandavit. Sed Aslsinatcs, qui eam tenebant obsessam, non permi- serunt illam reddi domino papae, quin captam peni- tus destruxerunt (35). Recuperavit ergo Romaiia

tiam pontificis diligenter laborent; dat. Laterani, xvi Kal. Aprilis, an. ii (id est 1199).

(30) Gamerinum non tam cito sub domimo papas reductum fuisse, testis Gamillo Lilii (Deli * historia di Camerin.t part. i, lib. viii, pag. 226) : c Restava li pero Gamerino e Ascoli a superare, implorando a

%uest * eiTetto gli aiuti de i popoli d'Assisi e dell * fmbria. Ha la citik ritorno per se stessa alla devo- tioiie della sede apostolica, e da cardinali legali con- segui segnalate prerogative, e per esse uno stato quasi d^intera iibert^. i

(51) Gonradus (qui Musca in cerebro dicebatur) ducatum Spoleti acceperat ab Henrico iroperatore VI, versus annum 1193. c Ne si dee tacere, che rimpe- radore Arrigo, ni questo anno cre6 e confermd duca di Spoleli Gorrado Moscaincervello. i Murat. loc. cit.^ ad an. 1195* t (32) Vide epistolam 11 libri tertii, not.

(33) Vide epist. 83 libri quinti, not.

(34) Gonfer eplsloIam35(>, potestati etpopuloSpa letamsj baronibus, etc, ut cardinali, et Homant pontificis magistratui obtemperent; sine data. Veruin ad tempora paulo posteriora pertinet.

(55) Vidg epistoiam 88 libri primi, hectoribus

«▼ GESTA. -

£cclesia ducatom Spoleti |et comitatttm Asisii, vide- lic^ Reatem, Spoletum, Asisium, Fulgineum et Nuceram, cum omnibus dicecesibus suis. Quia vero mora praedicti Conradi erat yalde suspecta, de man- dato domini papae rediit in Tbeotoniam. Recupera- ▼itetiam Pernsium (36), Eugubium, Tudertum (37), et ciyitatem Castelli (38), cum comitatibus suis» recepto jurameuto Odelitatis a ciYibus, baronibus et catanis (39). Fecit autem destrui castrum Montis Sanctse Mariae, in quo, tempore prsedecessoris sui, Conradus, qui Mutca in eerebro dicebatur, captum detinuit pnefatum Octavianum, episcopum Ostien- sem, de Francia redeuntem, ut esset demolitio hsec In titulum memoriae sempitem».

X. Celebrato ergo apostolorum festo, dominus papa (40) Urbem exivit, et in ducatum Spoletanum accessit, quem ad fidelitatem Ecclesiae nuperrime revocaverat, ut iilum personaliter visitaret, venit- que Reate (41); ubi receptus cum ingenti gaudio et bonore, consecravit ecciesiam Sancti Eleutherii (42) marlyris, et ecciesiam Sancti Joannis evangeli* 8t« (43). Inde, profectus Spoletum (44), dedicavit ecclesiam cathedralem (45)'; ibique quiddam mira- culosum evenit,.quod, cum cives anxiarentur super

Tttscid?, quod nolit arcem Assisii aliasque terras af^ Ecclesia alienaref dat. Romae, apud S. Peirum, XVI KaJ. Maii, an. i.

(36) Confer epistolam 375 libri primi, Joanni po» testttlt, et populoPerusinis ; ^ua eos recipit sub pro- tectione^ salvis eorum antiquis privitegiiSf dat. Tuder- ti, VI Non. Octobris, an. i.

{ZT) Confer epistolam 424 iibri primi, Consulibus et fofulo TudtriiniSf simiU argumento^ sine data,

(38) Gonferepistolam369iibripriroi,Cofuic/ihi< et populo Castetlanis^ nobilibusviris^ etalHSf etc, ut pon- tificijuramentum /ideUtatispriiestent, sine <^a(a. Confer eliam epistolas 33 libri secundi : Episcopi et potestatis CasteUanensiumadpapam^ qua miltunt tributum^ pon- tificisque opem postulant adversus Aretinos ; sine aata; 78; Episcopo civitatis CasteUanee, utcivitas CasteUana ab interdicti sententia^ pro electione rectoris, Uberetur; dat. Laterani, iv Kal. Junii ; 256 : Universo popuio Ca- steUana eivitatis^ qua concedit rectorem juxta civium postulata; dat. Laterani, xi Kal. Januarii, an. ii.

(39) Id est capitaneis, Vid. Cang. Gloss,^ t. II, col. iSoo.

(40) Die 29 mensis Junii.

(41) Innocenlium jam ante diem 19 mensis JMlii Romam eiiisse, Reateqiie se contulisse, et ibi sai- tem usque ad diem 15 Augusti moratum esse, abun- de probatur ex uotis chronolog cis, qu% diversis ejusdem pontificis epistolis subjectae leguntur in Re- gesto anni priroi. vide epislolas libri priroi, 334, dat. HeatCy xiv KaL Augusti; et 336 dat. Reale xviii lial. Seplembris.

(42) Yide infra, § 145.

(43) Yid. ibid.

(44) Epistola, data Spoletij xii Kal. Septembris, habetur lib. i, n* 335.

(45) Vide infra, § 145.

, , Perusiuro adierat ante diem 2 Scptcmbris. Vide epistolam 351 libri prinii.

S7) Yide epistoias iibri primi, 375, dat, Tuderli, on. Octobris ; 376, dat. Tuderli, v iVoii. Oclobris; 572, dat. Tuderti, iv Non. Octobris. HS) Yide epistolam 356 libri primi. (49) Yide epistoiam 356 liLri primi, et 60 libri qumti, DOt.

AN. 1108. xx^,

A aquarum penuria, cocperunt drca eiviutem studiosa perquirere ubi fodiendo possent aquarum copiam invenire qux sufficeret equorum multitudini ad- «quandaB, ac subito sub muro civitatis viderunt aquam scaturire de rupe, qusefossas ibi factas replevit, ita exiens abundanter, quod omnibus equis sullicic- bat ad potum ; vocalusque est Fons Papalis. Proces- sit inde Perusium (46), ubi majoris ecciesi» conse- cravit altare ; veniensque Tudertum (47) , aliare Sancti Fortunati solemniter consecr^vit, et ad or* natum omnium altarium quae propriis manibus con« seeravit, obtulit serica patlia pretiosa et pallas sub- tiliter operatas; statuensque rectorem in ducatu Spoieti et comitatu Assisii, terrisque vicinis (48), videlicet Gregorium, Sancta; Mari» in Aquiro

n diaconum cardinalem (49) , per Ameliam (50) , Ortam (51), et civitatem Castellanam (52), circa festum Omnium jSanctorum remeavit ad Lr- bero {S^.

XI. Civitates autem Tusciae, quae, propter impor** tabilem Alemannorum tyrannidem, quasi gravem in- currerant servitutem, societatem banc ad invicem inierunt, praeter civitatem Pisanam, quae nunquam potuit ad hanc societatem induci (54), et obtinuerunt

(50) Yide epistolani 377 iibri primi, dat. AmeUm, 111 Non. Octobris,

(51) Vide infra, § 145.

(52) Yide epislolas iibri primi, 382, 383, 384, dat, ap. civitatem CasteUanam, ii Non. Octobris; 380, dat. ibid. ^iw Id. Octobris; 585, t6i(/. vit Id.

C Octobris; 381, i6trf. vi Id. Octobris; 387, ibid.'i\ Id. Octobris.

(53) Romam redierat, ante diem 16 mensis Oclo* bris. Vide epistolam 386 libri primi, dat. Romw^ XVII Kal. Novembris.

(54) c Erano da gran tempo malcontente degl' imperadori Suevi lo citt^ deJla toscana, cioe Firenze, Lucca, Pistoja, Siena ed altre, perche Jaddove taittc altre cilta di Lonibardia godevano una piena liberia, ne supra di loro aveano marchese, o duca, clie eser- citasse jurisdizione , elleno si trovavano maltral- tate, prima da Federigo Barbarossa, poi da Arrigo suo flflliuolo, ed ultinianeiite da Filippo gia dichia- rato duca di Toscana, flgliiiolo anch^esso del niede- simo Federigo. Pero, giacch^ il vento era propizio, coiressere mancato l'iinperadore Arrigo, la cui cru- della e potenza facea star tutti col capo chino, si niisero al fort«;, per non voler piu sopra diloro nii- nistro alcuno impNeriale, seiiza pregiudizio nondi-

jy meiio della sovranila Cesarea. Strinzero dunqne una lega coUo stesso, pontefice Innocenxo^ per sostenersi coUe forxe unite conlro chiunque in avvenire volesse pregiudicare aUa lor Uberta. Siinile era questa alla lega di Lonibardia. / Pisani, siccome soU che in Toscana godevano di tulte le RegaUet ne poteano gua- dagnar ai piut essendo attacatissimi agCimperadori^ non voUero entrare in essa lega^ che noi riguarderemo da qut innami jper lcga Guelfa... Impercliiocche questonomedi uuelfi, e Gibellini, (originato, sic- comme accennai di sopra, dalle gare continue dellc casa de* duchi ed iniperadori di Suevia, discendenti deila casa Gibellina degli Arrighi Augusti, pcr via di donnc, colla casa dcgli Estensi diGermania, duchi di Sassonia e Baviera, disceiidenti per via di donna degli antiqui Gltlfi) qiio3lo nome, dissi, coinincio a prenderc gran voga iu italia. Clii era aderente dc* Papi, per custodire la sua libertk, ne'esseie pr'! conculcato dagli Uffiziaii Cesarei, si dicea seguiiur

xxtn INNOGENTII

a suromo pontiAce ut civitates et ecclesiae quse sunt A in Tascia el ducalu Spoleti se ilUs in hac societate conjungerent, salvo semper in omnibus apostolica» sedis dominio et mandato (55). Conslitucrunt ergo singulos rectores de singulis civilatibus, et unum priorem, cui tenipore sui prioratus omnes intende- rent ad sociclatis negotia peragenda; omnesque tam rcciores quam alii , juraverunt quod societatem servarent ad honorem et eialtationem apostolicae sedis, et quod possessiones et jura sacrosanctae Ro- manse Ecclesiae bona fide defenderent) et quod nul- lum in regem vel imperatorem reciperent, nisi quem Romanus pontifex approbaret. Ab eo autem non po- tuerunt aliud nisi hujusmodi lilteras obtinere :

c Innocentius episcopus, se^vus servorum Dei, dilectis Gliis, priori et rectoribus Tusciae el ducatus, ^ salMtem, etc. Sicut universitatis conditor, etc. Dat. Laterani, iii Kalendas Novembris (56). i

XII. Post hasc, dedit operam ad recuperandum Radicofanum, Aquampendentem, Montem-FIasco- nem (57), atque Tuscanum ; quae tandem recupe- ravii non sine laboribus etexpensis, liberans Aquam- pendentem ab Urbevetanis, jqui eam acriter im- pugnabant. Misit praeterea iiuntios el legatos ad recuperandum Exarchatum Ravennae, Brictunorium, et terram Galvacacomitis (58). Sed arcbiepiscopus Ravennas (59) asserebat Exarchatum anliquttus fuisse concessum a Romanis ponlificibus EcCh^siae Ravennati, et privilegia ostendebat; Briclonorium quoque concessum fuisse de novo ab Alexandro ^ papa, dum Yenetiis moraretur (60). Supersedit ergo dominus Innocentius prudenter ad tempus magis quam super hoc vellet aliquid eiperiri. Permisit ta- men ul archiepiscopus Ravennas, salvo jure aposto- licae sedis, recuperaret Brictonorium, et teneret.

UI PAPiE xivif.

XIII. Gum autem per legatos suos, ad hos specia* liter deslinatos, requireret terram comitissse Ma- thildis a civitatibus detinentibus eam, licet ipsae civitates vclient eamdem pcr Romanam Ecclesiam sub certis pactionibus recognoscere ac tenere,.quia tamen pactiones illse convenientes non erant, noluii ex ipsa terra quidquam concedere, praeter id quod concessit episcopo Mantuano (Cl), diflerens in aliud tempus idoneum, quia tunc ei sollicitudo gravior su- pervenit ex divisione imperii et turbatione regni Sicilise, quibus eum intendere principaliter oporte- bat (62).

XIV. Has autem munitiones ad manns suas do- minus Innocentius detinebat, et custodiri faciebat per proprios castellanos : in Tuscia, Radicofanum, MontemFIasconem (63), et Ortam [Baluz. Orelam]; in ducatu Spolctano, Yualdum et Gese; in Sabinia, Roccam Anticuli , in Gampania , Sarianura et Gas • trum; in maritima, Roccam Gicergii (64). Apud palatium Montis-Fiasconis fecit fieri capellam , et removeri domos post palatium usque ad muros castri, construens hinc inde parieles a palatio usque ad muros iilos, et in muro faciens largani portam, ut haberet ipsa mulatio ingressum, non solum com- munem per Gastrum, scd etiam proprium et spc- cialem per illum locum. In Rocca de Radicofano fecit eialtari vcteres muros, et novos construi, ca- vari fossatum, et io^um bene muniri. Roccam ^cro Gicergii redemit aRoIando Guidonis de Leculo, cui Oddo et Robertus Frajapanis in feudum concesse- rant, quainvis eam ab Ecclesia Romana tenerent solius custodia; ratione. Patrimonium autem aposto- licse sedis in Tuscia diversis temporibus commisit regendum diversis personis, a quibus faciebat an- nuatim colligi (eudum [Baluz. fodrum], per civitates

la parte o fazione Glt.lfa ; e chi aderiva air impe •

radore, si chianiava di parte o fazion Gibelli!«a

e massimanicntc presero picde queste due fa-

zioni, negli anni susscguenti, perche risvegliossi piCl che mai la discordia fra le case suddette, ae' Guelfi e GiBELLiNi, in Gerinania, a cagionc dei due re che vedremo fra poeo eletti, cioe di Filippo duca di Suevia, di saiigueGiBELLiso, e diOtlone IV, proce- dente dai Guelfi; a' quali poi succedettcFederigo II, figliuolo di Arrigo VI, et percioe d' origine Gibel- LIN4 > MuRATOR. /oc. ctf., pag. 431 .

(55) Gonferendae sunt libri primi epistolne : 15. P. basUicivXIlApostolorum.et B, tUuli S. Petri ad Yincula, presbyteris cardinalibus , A. S. legatis; super colligaiiombus [actis cum episcovis et consutibus civitaium Tusciai; sine daia. — 54. Polestati et con- siliariis \iierbiensibus , quod in tractatu habilo inter ipsos Perusinosy et rectores Tusci(e. sine mandato apostolico nonprocedant. Dat. Laterani. — 35. Petro, basiticce XII Apostolorum^et B. tituli S. Petri ad vincuta presbijteris cardinatibusj A. S. legatis. De eodem argumento. Dat. Laterant. — 556. Archiepi- scopo et capituto Pisanis; ut cives suos hortentur ittam pacem atque concordiam servare^ quam retiqui ordines Tuscice servabant.

(56) Est epist. 401 libri primi.

(57) Vide epistolam 361 libri primi.

(58) Gonfer epistolam 27 libri primi : Archiepkcopo Bavennati.et suffraganeis ejus^ utCassendinOySubdiaco- no, domini papcs tegato, in Exarchatu Ravennatensi et

comitatu Brittinoriij ditiaenter assistant. Sine data.

(59) Erat is, nomine Guillelmus, siveGuillelmotus Gurianus, quem etiam multi Otbonem appellant. Post excessum Gerardi archiepiscopi adlectus anno 1190, decessit anno 1201. IJghell., Ital. sacra.^ tom. II, col. 375.

(60) Rem aliter narrat Muratiorus, Annal. d'Ital. toin. Yll, part. ii, pag. 129, ad an. 1198. c Tanto ancora di ridurre sotto il suo dominio TEsarcato di Ravenna, Bertinoro, e la terra del conte Gavalconte, con ispedir col^ lettere e legati, mh non gli venne

l^ falto; perche rarcivescovo di Ravenna tenne forte, aliegando e mostrando te investilure imperiati, da lungo tempo addietro date di qucl pacse a' suoi an- tecessori, et alla chiesa sua : il cbe fermo i passi alle pretenzioni del papa. > Sed de bis videndum il Ciornalede* Letterati, an. 1747.

(61) Henricus ad Mantuanam sedem adlectus fuit anno 1194. Exccssit e vivis non ante annum 1220. Vide lICiHELL., Ital. sacr. tom. I, col. 933.

(62) c Ne Iasci6 in dietro papa Innocenzo la ri- cerca e l:i recuperazione dei beni della contessa Matilda ; nel che prov6 non pochi intoppi e contra- dizioni. i Muhator.» toc. cit.^ pag. 131).

(63) Gonferepistolam 184 libri secundi : Fridericij regis Sicitice, ad homines de Monte-Ftascone, qua hor- tatur eos ut sint obedientes summo pontiftci; dat. Pa- normi, 22mensis Junii,indictionexi (id eslan.1919).

(64) Apud Raynaldum, Euregii^ vel Sirtigii.

txix GESTA. -

et castra. In aliis aulcm regionibus proprium acci- piebat afQctum [cod. Reg. officium,],

XV. Duo vero nobiles, Guido et Nicolaus, tempo- ribns suis» et praedecessorum suorum, graviler Ro- manam Ecclcsiam oflenderunl, vulnerando, capiendo etspoliando venientes ad eara, et redeuntes ab ipsa. Unde, cum dominus papa non posset id ulterius su^tinere, mandavit rectoribus Patrimonii beati Pe- tri, ut, procedentes in Tusciam, eos» si moniti sponte contemnerent ad mandatum ejus redire, coercerent invitos. Qui eos contemptores pariter et rebelles intracastrum Rispampini obsederunt, va- siantes segetes, et arbores incidentes, abducentes greges ipsorum, damnumque ipsis trium roilliura li- brarum et amplius inferenles. Gumque pararent ligna , lapides et caementum, ut ante praefatum ca- strum Rispampini ad capiendum ipsum turrim aedi- iicarentexcelsam, praedicti nobiles, protinus despe- rantes* ad mandatum ejus humiliter redierunt , sine aliqua conditione, jurantes stare mandatis domini papae super facto Vetrallae, Petrognani, stratae secu- ritate, mattolectis (64*),et ecclesiarum indemnitate, ac insuper pacem ei, universis fideiibus suis peregrinis et omnibus viaioribus fideliter ohservare, insuper bene munitum restituere castrum Marthae, fidejus- soriam cautionem mille librarum Senensium super omnibus supradictis. Insuper domino papae fidelita-* tero, secundum roorem et consuctudinem aliorum fidelium , juraverunt(65).

XVI. Girca vero suae promolionis primordiura , Narnienses t-triculum graviter molesiabant. Quod licet eis sub interminatione interdicti et banno mille librarum firmiter vetuissel (66), ipsi tamen, inbi- bitione contempta » castrum illud ceperunt et de- struxerant. Idem vero pontifex, justus et forlis, fecit exercitum contra ilios, tam de Romanis quam de forinsecis , congregari, per quem graviora sunt quam intulerant damna perpessi; et tandem, re- aedificato castro, bannum mille librarum ab illis ac- cepit, jurantibus ejus stare mandatis» faciens ducen- tas libras praestari pro restauratione murorum.

XVJI. Quia vero longum esset expiicare per sin- gula quam diligens et studiosus exstiterit circa pa- trimonium Ecclesiae reformandum , suOiciat dixisse pauca de muitis , quia multa possunt excof^itari de

(64*) Leg. matetolUuiSf vel mattotiettis. Id est ma- lepartis^ quae per vim et contra jus toliuulur. Italice, matlotto.

(65) Gonfer epistolam 378 libri primi : Nobilibus virisj Uguitionij et Cuidoni marchioni , pdelibus pa- ptBj qua recipiuntur cum ipsorum subditis sub pro- tecdone; sine data,

(66) De hoc nescio an aliquid in Regestis reperiri possit,

(67) Obiit Rogerius anno Ghristi 4193.

(68) c Tancredi, sentendosi poi aggravato da feb- bri, 81 ridusse verso il fine del anno (1493) in Sici- Ka, dove resld trafitto da iiiesplicabil dolore per la morte che gli nibd sul fior degli anni il primogenito soo, cio^ il re Ruggieri. Quesio colpo qiiel fQ, che sulprincipiodeir anno setpiente 1191 fece tracollar la sanit^ deir iufelice Tancredi, il qual tenne dietro

- AN. 4198. XXX

A paucis ; quamvis hanc sollicitudtnem quodammodo haberet exosam (unde saepe dicebat : Qui tangit pi- cem, coinquinabilur ab ea [Ecctt. xiii, 4]), niaxiine qiiia labor erat magnus, et fructus parvus , et pro- pter excrescentem malitiam homines non poterant facile coerceri.

XVIII. Ga:terum, quo amplius cupiebat a saecula- ribus negotiis expediri, eo magis est mundanis curis implexus. Defuncto nanique Rogerio (67), filio Tan- credi, regis Siciliae, queni pater in vita sua regem constiluens, fecerat coronari, eique filiam Isacil» Gonslaittinopolitani imperatoris, duxerat in uxorem, consequenter etiam pater ejus prae nimio , sicut di- cebatur, dolore defunctus est (68) , relinquens trcs filias, et unicum filium parvulum, uoniine Guiilci-

D mum, quem roater ejus Sibilia coronari fecit in re> gem. Regno igitur taiiter destituto, Henricus impe- rator, aspirans ad illud occasione Gonstanliie, con- jogis suae, filiae quondam Rogerii primi, regis Sici- liae , avi praedicti Tancredi , congregavit exercitum maximum de pecunia quam exiorslt pro redem- ptione Richardi, regis Angiorum , neqiiiter capii , dum rediret de terra promissionis ab obsequio Gru- cifixi. Hic ergo regnum ingressus, sine pugna ilUid obtinuit » nemine resistente. Praefata vero Sibilia , cum filio suo et filiabus, et Salernitano quoque ar- chiepiscopo (69), et fratribus ejus, recepit se in quodam castello Siciliae; cum qua imperator fecit de pace tractari , et concordaverunt pariter in hunc modum : quod imperator, interposito juramento, concessit Guillelmo filioejus, et haercdibus suis, comitalum Licii,quem paterejusTancredus habiieral anteregnum, et addidit ei principatum Tarenti, pro- mittens salvare personas et res. Mox aulem, postquain eos in sua potestate habuit,occasione captata (70), cepit illos et quosdam alios nobiles regni, eosque captivos in Teutoniam deslinavit, faciens fratrcs pr»fati archiepiscopi aliosque nonnullos privari luminibus oculorum, arcbiepiscopum vero, reginam, et filium ac filias, in arcta custodia detineri. Frater autem imperatoris , Philippus , relictam praerati Rogerii filiam imperatoris Gonstantinopolilani, duxit uxorem; quem frater ejusAUxius luminibus orbans, Gonstantinopolilanum iniperium usurpavit (71).

XIX. Henricus igitur imperator, ex quo regnum

D al figliulo... I BluRATOR., Ann, dltat. tom. VII, pag. 405, ad an. 4493.

(69) Vide epislolam 63 libri quinti, not.

(70) c Nel giorno sanlo di Natale (an. 4494) teniie (rimperadore Arrigo) un solenne parlamento, di tutto il regno, iu Palernio, e quiv) caccid fuori delle letere, crediite dai piu di sua invenzione, dalle quali appariva una cospiratione formata contrd di lui da alcuni baroni dei regno. Dopo di che fece mettere le mani addosso a moltissimi vescovi, conti e baroni, etc. Alcuni d^essi furono accecati , aUri impiccati, allri fatti morir nelle fiamme, e il resto mandato, e condotto in Germania in esilio. i Murat. toc. cit.

(74) < Trovavasi nella corte di Sicilia Irene ve- dova del giovaiie re Ruggieri figliuolo di Tancredi. La trovd ^issai avveneute Filippo, fra(elio dell* im-

XXXI INNOCENTll

Siciliae totum obtinutl, spolians illud auro et ar- A gento»et lapidibus pretiosis, rediitin Teutoniam cum ingenti iriumpho (72) , emciens apud principes, ut filium suuni Federicum , infantem nondum duorum annorum (75), necdum etiam bapiizatum, in regem Romanorum eligerent, eique fidelitatis juramenta praestarent ; inter quos prsBfatus Philippus fidelitatis ei praestitit juramentum,

XX. Quo facto, iterum Tenit imperator in regnuni, et tandem apud Messanam, praesente iniperatrice , diem clausit cxtremum (74). Post cujus obitum, quidam familiares ejus, exeuiUcs de regno, Mar- chualdus accessit in Marcbiam ; Gonradus rediit in

« ducatum ; Pbilippus autem , frater ipsius, recepit se apud Montem-Flasconem, et inde redilt in Tiieu- toniam patrimonium occupans universum. Reman- " serunt autem in rcgno aliqui de Theutonicis, in Si- cilia Guillelmus Gapparonus, in Galabria Federicus, in Apulia et Terra-Laboris Diupuldus, et fautores ipsius, mullas munitiones tcncnles.

XXI. Post mortem iniperatoris. infra tres menses obiit Goelestlnus, et substitutus est Innocentius, re- bus taliler >t aliter varialis. Imperatrix vero Gun- stantia, r^^.versa Panornuim, misil ad ducissam Spo- leti, quse filium suum in Marchia nutriebat, et per- duclum ad se coronari fecit in regein , coepitque cum illo regnare (75). Direxit aulem incontinenti nuntios cum muneribus ad dominum Innocentium, devotissime postulans ut regnum Siciliae , ducatum

peradore, eforse pensando egli, che (|uesta princU ^ pessa potesse anche nortar seco dei diritti d'impor- tanza, per essere figliuola d*un Greco imperadore, la prese per nioglie, di consentimento d*Arrigo, che allora gli diede k godere il ducato delia Toscana e i beni della contessa Matilde. > Id. ibid,, ad an.ll95.

(72) Bella gloria al certo, guadagnata con tanti spergiuri, coir ingratitudine, colle barbarie, e cou lasciare in Sicilia un' incredibil , odio e niormora- lione contro della sua persona. i Id. ibid,, ad an. 1195.

(73) Della nascit^ di questo principe, che fd poi Federigo imperadore II, e del luojgo dove Gostanza Augusto il partor), molte favole si leggono presso li Btorici lontani da questi tempi. V ha anche disputa intornoeir anno della sua nascit^ ; ma,oltre al Ric- cardo di S. Germano, rAnonimo Gasinense, e AI- berto Stadense,il faniio nato nel fine dcir anno 1194, cioe, mense Decembrifin festo S. Slephani, i Id. ibid.^ D ad an. 1194.

(74| Succedette essa morte, nella seguenlc forma : fece Arrigo venire a se rinipcradrice Gostanza sua inoglie, e , mentre essa era nel Palazzo di Palermo, Guilellmo, castcilano di Gaslro Giovanin, si ribcllo air iinpcradorc. Portcssi in pcrsona Arrigo, ail' assedio di quella fortezza, e quivi stando fu preso da una malattia, a cagion della quale condolto (per quanto s'ha da Giovanni de Geccano, *i dalf Hove- deno), a Messina, quivi terinin6 i suoi giorni nella vigilia di S. Michele, cioe nel di 28 Seltembre. Altri dicono nella festa di S. Michele, altri nel di quinto d^Ottobre, e negli Annali Genovesi» la sua morie e riferita neir ultiuio di di Scllcinbre. > Id. ibid., ad an. 1197.

(75) f II che vedendo rimperadrice Goslanza, chc aveva assunto il governo di quel regno, e la tutcla del figliuolo Fcderigo Ruggieii, con farlo vcnire da

III PAPiE XXXII

Apuliae , et principatum Gapuae , cum Castrii [Bi* Luz.ca^teris], et adjacentiis, sibi et filio buo con- cedere dignaretur , secundum formam qua praede- cessores ejus concesserunt illa pra^decessoiibus suis. Ipse vero sagacissimus pontifex, diligenter attendens quod privilegium concessionis, indultum primo ab Adriano, et renovatum poslmodum a Glemente, superquatuor capitulis, videlicet electionibus , le- gationibus, appellationibus et conciliis, derogabat non solum apostolicae digniiati, verum etiam eccle- siasticse libertati, mandavit imperatrici ut illis capituiis renuntiaret omnino, cum ea non esset aliqualenus concessurus. Tentavit illa proposiium ejus muneribus immuiare ; quod cum efficere nequi- visset, missis honorabiiibus nuntiis,AnseImo, Nea- politanensi archiepiscopo (76), Aimerico , Syracu- sancnsi archidiacono, Thoma justitiario, et Nicolao judice, post tractatum diutinum , obtinuerunt con- cessionis privilegium innovari (77) , capitulis illis omnino remotis, sub censu , fidelitate ac hominio consuetis. Privilegium nonpervenit adiIlam,moitis acceleratione prxventam (%).

XXU. Ideni veropiissimus pontifex, adliberationem captivorum clementer intendens, prsesertim cum per detentioncm Salemitanensis archiepiscopi ni- mis detraheretur apostolicae dlgnitati, stalim, circa suae promoticnis primordium, misit (79) Sutrinum episcopum (80), natione Theutontcum, et abbatem Sancti Anastasii, ordinis Gisterciensis (81), in

lesi , dovc era stnto lasciato sotto la cura de* Gonti di Gelano, e di Gopersano (Richard. di S. Germ. in Chron,)j ovvero, come altri scrive, della duchessa di Spoleti, el con farlo coronare di pot, ordin6 cbe ulcissero di Sicilia le truppe straniere, i etc. AIun^- TOR., loc, cit.^ pag. 153.

(76) Vide epistolam 44 libri tertii, not.

(77) Gonfer, libri primi epistolas 410 : Conitan- tue imperalriciy et Friderico, regi SicilioB erga Ro- manani EccUiiam oburvaniia, deaue pontificii in illoi voluntate ; sine data ; 411, Eisaemj de forma et modo in electionibus pontificum observanda ; dat. La- terani.

t (78) Gerto ^. che ia medesima (Gostanza impera- drice) fin\ di vivere nel di 27 di Noverobre, dopo aver dichiarata Balio, o sia tutore del re suo fi-

f;liuoIo,papa Innocenzo III, el ordinato che, durante a di lui minoril^, si pagasserb ogni anno trenta mila Tar\ per tal cura ad esso pontifice, oltre a quelli ciregU spendesse per difesa del regno. i Mu- RAT. Annal. dltalia, ad an. 1198, t. Vll, part. i, pag. 134.

(79) Vide libri primi epistolas 24. — Spirensi, Argentinensi et Wormaciensi episcopis, pro libera- tione archiepiscopi Salcrnitanit sine data ; — 25. Episcopo Suirinensit et abbati S. AnastasHt pro re- conciliatione Philippi^ ducii Suevice, et liberatione capiivorum^ smeaata; — 26. Eiidem, deeodem ar^ gumento ; sine data,

(80) Prsesulis hujus nomen ignorasse videtiir Ugnellus (Ital. sacr. tom. 1, part. signat^^coi. 19), qui nihil aliud de eo, praeter factuni istud de quo hic mentio, memorat.

(81) ff Quisnam hac tempestate prsefectus esset celebri monasterio S. Anast^sii, non potui hact^- nus invenire. Gonstat, quemcunque, virum streuue gnnrum prudentemque , cui simu) cum episcopo Sutrino tanta Innocentius negotia commenda-

sixiii CE5TA. —

TbeutouUo9, ftcribens eplscopis, quatenus deteiito- res^rum moiiereut, et, si necesse foret, coni- pellerent per excommunicationem in personas, et inlerdicium in terras, ut illos dimitterent absolulos; comminando principibus universis, quod, nisi ad hoc impenderent operam eflicacem, ipse totam Ala- maniam supponeret ecclesiastico interdicto. Quia 7ero Coelestinus papa, praedecessor suus, excommu- nicaverat praeratum Pbilippum, ducem Suevias, dum esset dux Tusciae, propter invasionem et devasta- tionem apostolici patrimonii, et exconimunicationera illaro publicari fecerat etiam Henrico imperatori, hanc formam dedil super ipsius absolutione prxfa- tis episcopo et abbali, ut, quia superioris sententia per minorem relaxari non potest, et ob boc oporte- ret euiidem Pbilippum accedere ad sedem apostoli- cam absolveadum, ipsi tamen boc modo remitte*

AN. 1198. xxxiv

A renl ei laborem itineris, si pnefatum arcbicpisc<^ pum liberaret, et recepto secundum formam Eccle- siie juramento, quod super omnibus, pro quilus ex* communicatus fueral, maudatis apostolicis obedi- ret, absolutionis ei beneficium exbiberent. IUi ergo» in Tbeutoniam procedentes, invenerunt supradic- tum Pbilippum a quibusdam principibus electum in regem. Qui, Vuarmatiam ad ipsos accedens, defacto se fecit absolvi,non publice, sed occulte, nec prx- slito juramcnlo secundum formam ecclesias, sed promissione factu per stolam (82). Praifutum inmen arcbiepiscopum et fratres ipsius graiuito liberavit. Post modicum autem, idem Pbilippus fecit se inun- gi et coronari, non Aquisgrani, sed Magimlide, nec a Coioniensi arcbiepiscopo (85), sed a Tarentasicii- " si (84), quia nullus arcbiepiscoporum Tbeutoniae id f&cere altenlavit. Sed nec aliquis episcoporum*

▼crii. I Angel. Manriqne^ AnnaL CUterc. tom. 111, pag. 321, ad an. il98, cap. 11, § 4.

(Si) Siola est una e vestibus ecclesiasticis, quae €t orarium dicta, Gallice itole, Hanc olim onini tempore gestare tcnebantur presbyteri. Sub stola iurare, tactis ctiam sanctis Evangeiiis, presbytero- .rum seu sacerdotum propriuin fuisse vidctur, proul in charta Friderici imperaloris (apud BAno- MiuH, ad an. 1166) : < Idem (^ioque juramentum ar- chiepiscopi et omnes cpiscopi, atque electi, qui in- terfuerunl, numero 40, super sancta Dei £vaugelia, propria manu, unusquisque sxib stola sua praestite- runl et publice Qrmarunt. i Veriimtamen, et ipsi laici hac juramenti forma saepissime usi sunt. In epistola quadam Gregorii papae Vll (apud Brunonex, Ve bello Saxonico^ pag. 125), de ileiirico impora- * tore : < Doc idem ctiain postea a confratribus et legatis nostriSy Uumberto, Prsenestino cpist opo, et Geroaldo, Ostiensi episcopo, quos ad illum misiuius, ad poenitenliam susceptus, in illorum nianus, per tanclas slolas, quas in coUo tenebant, rcpromiltPiido conGrmavit. i IIugoFlaviiiiacensis (C/iron. pag.2t)9), de eodem Henrico imperatore : < In illorum mantis, per sacratat eorum stolas^ ouas collo gestabant, jurejurando conlirmans. > Vetuscbarta, an. 1248 (iii MetropoU Saiishurgensi, toni. II, pag. 267) : < Atbeitus, prjcpositus, et totiis conventiis ec- ctesi;e Dirssensis, obtinuerunt sub stola siia ju- rejurando, quod nec cives ibidem, nec quisquam bo- niinnm alifjuid juri$ bubeant, vel baltere debcant in eo pnrdio. i

Qui nlura velit, adtat Cangium, Glossar. toro. 111, roL 1616, ettomVI, col. 748.

!|S3) Vide episiolam 54 libri tertii, not.

184} Quis fuerlt tunc teinporis Tarentasiensis ar- chiepiscoBQS, statuere nou adeo facile est. Multiitii lnler se discrepant -veteril et novs Galliae Christia- tm auctores ; ac primum veteris scriptores oudia* idm: ff ^%IY. AymodeBriaiisgne {de Brianpon), ex monacho Cartbusiano creatus epifcopiis (Taren- lasiensis) 1178, nominator in concilio Lateranensf 1179, et Ticini il86 a Friderico privilegta obtinuit qosB 1196 Henricus imperator Taurini conflrmavit; moritur anno 1197. Caeterum, Angelus, Tarentasiafe anlistes, vicarius imperialis in Italia, 1196 senten^ tiam tutit ad favorem episcopi Vercellensis, de quo Ferrariiis in Calalogo prsesulum ejusdem Ecclesiae. Forteidemest cumAymone, qal in citatls Tabulis Angeltts vocatur.

« XXXVi. Joannes H , ad tnfulas assiimptns ex aluoino Majoris Canbusi», iii qua aulain aedi- ficat.

t XXXVII. Bertrandus I, sive Bemardus, ex re-

PiTBOL. CCXIV.

ligioso jam dict» Carthusiae electus anao 1217, su- premum diem obiil anho 1229, ex Necrologio Car* ihiisiensi. i

Hactenus Sammarthani, GatL ChrisL veL tom. 1, pag. 665. Et ea qiiidem qux referunl de Angelo» rareiitasiensiantis(ite,vicarioimperiali inltalia 1 196, qiiem eumdem existimant cuhi Avnioiie, babuerunt forte ex Ughello ItaL saer. lom, iV, col. 1088, ubt de Alberto, Verccllensi episcopo, agit. Juxta eos- dem igitur, Joannes II, quein Aymoni, anno 1196 defuncto, successisse meniorant, erat archiepisco« pus ille Tarentasiensis, de quo bic in Gestis bino- ceutiL

Verum multo aliter apud novae Galliac Cbristian» p auclores, (om. XII, col. 707

I XXXV 11. Emerici de Briancone {de Drianfon) geriiianus Aimo, ex monacbo Carlbusia; cre;aus arcbiepiscopus, aslilit conciliis Laleranensi, an. 1179, et Ticiiii 1186. Kodem anno a Friderico im- peratore privilegia ubtinuil, quae an. 1196 ab Uen- rico Taurini conlirmata sunt. Subscripsit anno eo- dein (1196) diplomati ejusdem imperaloris ibidem dato pro Ecclesia Viennensi. Transfretavit anno 1^1. Acquisivit a Verla de Salino qusedam feuda ^pud Allodia, et vilam pertraxit ad annum 1210, inquiuut. Ac proinde Tarentasiensis est arcbiepis- copus, qui Pbilippum, Ducem Sueviae, inRomauuci rej^em corouavit ;«nno 1198, de quo conquestus In- aocentius lil, sub poena suspensionis ei prxcfpit,ut coram se hac de re adesset ad Dominicam Lcetare^ icrusalem, v Non. Octob. an. pontifkatus v. (Vide epistolas Innocentii ad negotium imperii spectanies» apiid Baiuxium, tom. 1, pag. 725, col. I, epist. 71 et D 96 [buiusce JiovissimaB editioiiis tom. lU, ad ealcem Qegestorum. edit.pate.J

< XXXVUl. fiemarduft. £x moaaeho quoaue Car- thusisfacittsestarGhiepiacoposOerDardut. Hulelfu-

So de ft. Vitali eassit iTKal. Janil 1213 feuda qua abehat ia paroohia Allodionim et Valle S. Desl* deriK^ Hactenuft auctoreanoTsa Gallis Christiana». Difllcultates augent et cumulani ea qti^ narrantur apud graTissiml in hacce materia ponderis auctorem, P. U. Benedictum Tromby nomine, diUgentissimum rerum ad Cai tbusianos spectantium indagatorem , qui in qiiarto et quinto operis sui (cui titulus, Storla critico-cronologica^diptoinatica dei patriarca S. Brunone, e del suo ordine Cartusiano, Jseapolif 1 775) tomis, non nisi an. 1775 in Jucem editis, mulVi de islisex ordinecarthusianoad Tarentasiensiumsedem evectis praesulibus, habet el refert, qnae nequaauain cuin Samraanbanonim et ndvw Gallia Cbrtifiapte

b

IXXT

INNOCEiNTlI III PAPiE

xxivi

qui fuerunt in illa cbronatioue pracsentes , Pon- A veritate per propriam confessionem comperta , tificalibus indui prsBsumpserunt, prseter soluni Su- tum de fomia negiectaf tum de pra^umpiione com- trinum, qui ad illud fuerat destinaius. U/ide, missa, fecit eum extra suum eplscopatum usque ad cum ad summi pontificis praesentiam rediisset , finem vitse manere. Pro praedictis vero captivis, li-

auctorum narralionibus conciliari facile possunt. Quse apud supralaudatum aucturem leguntur, (cum libri sui exenipiaria in bibliothecis nostris non lam facile cuivis obvia sint) excerpere, alque hic lecto- rumoculis subjicere, opcriepielium duximus.

Sicille igitur : {StoriacrUicocronologica-diploma' tica del patriarca S, Brunone, e del suo ordine car- tusiano, lom. lY, ad an. 1178, § 347, pag. 218) : f Noi di sopra falla abbiam meraoria ifei nobile e magnifico uomo una volta nel secolo, Aimone, poscia monaco della Gran Gertosa, di gran pieta. Golui appunto, che, trovandosi presente ai benavventuroso passagio all' altra vila deii' nostro S. Antelmo, f^ ii n mezzano della riconciiiazione del conlc Umberto di Savoja, col moribundo suddetlo prelato (a). Questi adunque chiaro, ereputato assai per lo splendore degli avi deila famiglia Britnzone, ma viepiu per gli adomamenti deile sue proprie virt(k, prima dispirare questostessocorrenteanno(1178), crcnto vennead fa- oere arcivescovodi Tarantasia (6).Eglianno sequente si vedrk cogli altri PP. al general concilio celebrato oelLaterano, e si sa cbe V anno 1196 si rinveniva annoverato fra yiyi(c). Ildottissimo P. Teolilo Eai- naudo, pone accuratamente V anno della di lui pro- mozione sottodelcorrenteanno 1178. Na poi re- gtstra con pur troppo grossoiano abbaglio quello della sua morte nicnte meno clie neli' anno 1290 ((/), dal che si raccoglie, che detto famoso per aitro scrittore, rispetto a chronoiogia, riuscito non abbia con quella felicit^ maravigiiosa, che ncIF altre ma- terie i

Ibid. ad an. 1186, § 409, pag. 260 :

i (Annoll86,) Portatosi nella cittk di Pavia,^ dove dimorava I^imperator Federigo, insieme con suo figiio , Arrigo dri lui successore , Aimone , da roonaco della Gertosa di Granoble creato arcive- scovo di Tarantasia (e) , conforme si e detto neH* anno 1178, ottenne da loro ampla conferma de pri- vilegi della sua Ghiesa (f), >

Id. T. V, lib. I , § 20, ad an. 1196, pag. 13:

f Pass6 bensi da questa a vita migliore , nella stasione in cui siamo, Airoone de Brianzone, da monaco (g) della gran Gertosa , fin dali* anno 1178, creato arcivescovo di Tarentasia. Egli, dopo un corso di vita molto esemplarmente menata , rilro- vandosi , neir anno che corre , vicario imperiale in Itaiia, in cui qualilk pronunzi6 favorevol sentenza a pro del vcscovo di Vercelli, and6 a riceverne , co- inc si spera , il guiderdone nel cielo (h), II P. Rai- nnudi , o perch^ forsc al medesimo altri succeduto fosse del nome stesso, o per altra a noi niente nota cagione , usa con esso una prodigalitk ben grande|, D ed anacronismo certamente ^andissimo. Onde , qualor non sia, come piil verisimilmenle stimo, un de* splifi errori degli stampalori, si fa a darlo fra vivi jfin* air anno 1290, concedendo gli niente meno che 112 anni di arcivescovato (t). II che , se abbia potuto aver cammino , senza ai esser ritornato il Becolo d'oro, st lascia alla savia considerazione

del leggittore il deciderlo. Mentre io , a dirla fuor fuori in qnanto a me , salva ia di lui pace , non lo credo. T^mto maggiomente , che al di sopra di que- six) anno 1196 , in niun monumcnto nominato si irova (k). t

Ibid. adan. 1197, § 28, pag. 16:

c Vacando per la morte di Aimone , come si e raccontalo neir anno anlecedente , laGbiesa di Ta- rantasia, lanlo era il buon nome , che di loro stessi lasciavano dovunque presedevano i Gertosini , clie di altro soggetto proreder non si volle quella Sede arcivescovile, che di un monaco deir ordine stesso. Fioriva nella Gertosa di Granoble, fra gli altri molti che si numeravano , sotto la savia , e santa disci-

{>lina del P. D. Giancellino, uom tagliato al model- 0 della perfezione degli antichi PP. il monaco D. Giovanni (/), personnagio e pei sapere, e per probita di vita, assai singolare. Preso adunque costui di mira, tanti e tali furono i maneggi , e le piu aggiu- state misure , che si pigliarono , che alla perUne , con universal contento e piacere, al riservo del proprio , nato dal lungo esercizio nelia vera cogni^ zion di se stesso sollevato si vide , nella stagion che siamo , ad un posto , e grado cosl eminente. E||;li, per ubbidire chi sopra di lui avea autoritk di precettarcelo , condiscese, dopo varlc inutili scuse, sempre pero con sommissione, ad accertalo; ed e ben da credersi , che il Signore , vero scruta- tore de' cuori , a lanta virtu dimoslrata in simili troppo critiche, per la miseria umana, conciunture, mancato non abDia di assister lo con modo paiti* colare. Noi di lui ulteriore noiizia piii , che questa non abbiamo. Onde megKo che andar giuocando air indovinello » di tanto e non piti ci dichiaramo

appagati »

^ Ibid. lib. IV, S i^7, ad an. 1217, pag. 102 :

c Uno vi era, fra gli altri melti PP. che fiorivano, secondo si ^ acennato , sotio la savia eondotta del P. Giancellino. Primo^ in gran Gertosa, e per boiilk di vita, e per fondo di sapere, altamente dalla pu- blica fama decantato veniva il P. D. Bernardo , da moiti scritlori pur appellato Bertrando. Vacava fra- tanto,neIIa stagion presente (an. 1217), la Sede arcivescovile di Tarentaiset anticamente detta, oggi Moustiers , ossia Moutiers en Tarentaise. Ivi, con somma sua lode, altra volta allegato si vide delP Ordiue nostro il P. D. Aimone (m). Egli lunga pezza

§overn6 quella cbiesa , ed a hii si vuol successo , ella profession medesima*, il P. D. Giovanni, Mo- naco della Gertosa di Granoble, siccome al suo luogo narrammo (n). Tosto pensossi di far to stesso (o) dunque dei subdetto P. D. Bernardo, conforme appunto seguk, con guibiio ed applauso universale. . . Gorrispose egli coi suoi religiosi e santi portanienti, senza che anima defraudata rimanesse dalP aspet- tazione comune. Ma avendosi occasione di parlar di lui in altro Iuogo , ci reserbiamo di farne allora meglio e piti h disteso menzione i

(a) Yit. S. Anthelmi, cap. 25. Ap Surium ad diem 16 mens. Juuii.

ib) Morot, pag. 44, n. 20. an. 1178.

tcj Claud. Robert.D« arcniep. Tarentasice, pag. 153.

ia) Teoph. Rain. Brunone Must. punct. 1, § 6, u.

{ej Rayn. in suo Brunone, Stit Mjfst. puncl. 1, § 6, n. 3.

(f) £x tabulario ejusd. Ecclesi».

Ig) Ex ms. Catalog. viror. illusir. ord. Carthus. qui ad episcopales, aiiasque dignitates promoti fuerunt.

(/{) .iugustin. ab Eccles. Salulien. archiep. de Taren-

tasieri. archiep.

li) Theoph. Rayn. loc. cit. i ik) Claud, Robert. in sua Gad. Christ., pnf^. 153.

(/) Ex ms. serie Viror. illustr. ordin. Carlhus. qui ad episcopales aliasque dignilates promoti fuere. Vide etiain Sammarlh. de Galliar. Episcopis.

(m) Vide eumdem ad, an. 1178.

in) Vide eumdem ad ann. 1197.

(o) Sammartb. ct Franc. Auguslin. ab Ecclesia, Fi eViSC. GalL

GESTA. ->AN. 1199.

XUYII

cct jam liberatis , adhuc tamen ciulibus , ro- gavit imperatricem pernuntium ad hoc specia- ^iter destinatum, eisque rcstilutionis gratiam im- pelrayit. Sed et Sibilia, relicta regis Tancredi , cum filiabus suis, ergastiilura captivitalis evasit, el, in regnum Francorum confugiens, primoge- nilam suam Gualtero, Brenensi comiti, tradidii in uxorem.

Coloniensls autem archiepiscopus, et quidam alii principcs, tam ecclesiastici quam seculares, viden- tes se in electione Philippi fuisse contemptos, voca- verunt Olhonem , filium Henrici , quondam ducis Saxoniae , comitera Pictavensem , et apud Goloniam elegerunt in regem ; eumque Coloniensis archiepi- scopus coronavit solemniter Aquisgranis ; ct sic facla est divisio in iraperio iongo tempore duratura. Nam Otboni adhaeserunt Coloniensis archiepiscopus et suflraganei universi. Praeterea Cameracensis (85), et Padeburgensis (96), ei ilii deservientes (87) epi- scopi , nec non Bremensis arcbiepiscopus (88), dux

(85) Yerisimiliter Hugo , quem in Gameracenseni episcopum, anno 4497, eiectitm, usque ad annum 1499 sedisse probant novx Galliae] Gbristianae au- ctores, tom. 111, col. 33.

(86) Bemardum (I, afo Osyde, aliis Dysede, Pa- deburnensem episcopmn , ah anno 4486 usque ad aanum liOS sedisse aflirmat Bucelinus , Cerman. nur, pait. ii, pag. 20. Idem sane ac Bjrhardus, qui subscriptus invenitur ad epislolam 40 de nego- Uo imperii (Vide infra post libros Regestorum).

(87] Et illi deserviente$ episcgpi, Sie legitur apud Baluzium, Raynaldus vero, nec non codex ms. Val- licellanos, et Ildesemensi$ episcopi. Quae quideni ^ kctio et Dobis valde auteponenda videretur , nisi diflicultas inesset, ad quam solvendam nibil in promptu haberaus. In epistola 44, de negotio impe- rii , iiiter principes et praslatos Alemanniae , qui , Philippo adfaaerenles, in ipsius favorem ad Innocen- tiuffi scrilH^re dicuntur, Idesemensis episcopus, imperialis aulse cancellarius, diserte nominatur. Concinere videtur Bucelinus, German. sacr, part. 11, pag. 18, qui post Bemonem, anno 4498defun- ctum , imniediate Cofiradum de Rabensburg memo- rat, de quo sic : < XVII. Conradus de Rabenspurg, Philippi regis Romanorum cancellarius , (lehinc Lubecensis , denium Hildeshcimensis episcopus vir in imperio spectatissimus, posl annum resignans, fli episcopus Herbipolensis et Franconiae dux. i

Quid igilur ? Num dicendum erit hic Gestis In- Boeentii agi posse vel de Bemone, Conradi anteces- sore, mii non nisi currente anno 4498 fato functus, per aliquot menses Othonis causae favere potuit ? D Videanl rerum Germanicarum peritiores.

(88) Nee non Bremensis arckiepiscopus, Eadem fere, imo major, hic nascitur difllcultas. Bremensis cnim arcliiepiscopus , Philippo fidelitalem fecisse hominium dicitur in epistola eadem , quam snpra allegavimus , Regesli , de negotio imperii , 44. Ve- nini, posi epistolam ejosdem Regesti 44, in qua Innocentius Coloniensi archiepiscopo, aliisque Ale- manniae vel pnelatis vel proceribus, Othoni addictis, gi-atias egii « pontifex m eumde.n modum Bremensi archiefMScopo , velut etiam Othonis paites foventi , Bcripsisse dlserte dicitur.

Gaeterum, post Harduinum, sive Harivicum (quem auno 4488 sedisse afrinnal), Gerardum , ex episco- po Osnaburgensi , Bremenses infulas gessisse scri- oit Bucelinus, Gcrman, saer. part. ii , pag. 53.

(89) Erat is nomine Henricus, dictus Bella{or^ comes Lovaniae, simul ac dux inferioris Lothariu»

XXXVI II

A Lovaniae (89) , dux Limburgi (90), comes palatinus Rheni (94), Lantgravius Thuringiae (92), multique comites. Itaque terram obtinoit ultra Mosellam , a Cameraco usque Daciam (93), pene totam. Pbilippo vero reliqua terra cum caetetis principibus se sub- misit ; quamvis nec isti , nec illi finniter adhaere- rent, sicut ex postfacto patebit.

XXHl. Interim autem Constantia imperatrix» cognoscens quod perfidus Marcualdus macbinabatnr invadere regnum , diflidavit eumdem , et raandavic per litteras suas , cum , tanquam hostem regis et regni, ab omnibus evitari. Ilabebat etiam valde su- speclum Gualtcrum , Trojanum episcopum , regni Sicilix cancellarium (94) ; ita, quod subtraxerat illi sigillum (nani et fratres ipsius reduxerunt MarcuaU

B dum) sed , ad muUam interccssionera sunimi Pon- tificis , recepit illum in graliam , ita , quod , cum eadem Imperatrix parum post annum a morte Impe« ratoris agere in exlremis (95), statult eum familia- rem regium cum Panormitanensi (96) , Montis-Re-

glae. Jam ab anno 4472, ad comitatus Lovaniensis regimen, a i>atre suo, Godefrido, associatus fuerat. Anno 4483, in terram sanctam iter arripuerat. Inde redux, anno 4490, patre defuncto, ipsi et in regi- mine ducatus inferioris Lolharingiae successit. Anno 4497 in terram sanctam iterum profectus est. Anno sequenti 4498, Othoni, in rcgem Romanorum electo, adhaesit. Vixit aimos 77. Obiit anno 4i55» die 5 Novembris , Coioniae. Vide l'Arl de viri/ier k$ dates ynouY. «^dit. tom. III, pag. 404.

(90) Henricus III, Henrico II, patri suo, in ducatu Limburgensi successerat anno 1470. Regnavit an- nos 54, fato functus anno 42t4, ante diem 28 meTi- sts Augusti. Othoni, cui primum adhaesit, non sem- per fidelis fuit. Vide ibid,^ pac. 442.

(94) Henricus de Sassonia, tlenrici (qui dicebatur Leo)ducis Sassoniae, ex Mathilde Anglica, filius primogenitus , anno 4470 natus, palalinatus inve* stituram abHenrico imperatore VI, anno 4496, ac- cepit. Anno 4497 una cum Hannoniae duce in terram sanctam profectus est. Inde redux anno 4498, titu- lum ducis Sassoniae cum tilulo comitis pabtini conjunxit. Othoni primum addictus, p4»stea Philip- po favit. Deinde, anno 4208 Othonis jsartes iicrum amplexus , eas denuo deseruil in gratiara Frederici II, cui nec semper fidelis fuit. Obiit anno 4227. Vid. ibid.^ pag. 322.

(92) Erat is nomine Hermannus I, Frederici im- peratoris I nepos, qui Ludovico III, Thuringiae land- gravio, successerat anoo 4490. Primum Philippo, in regem Romanorum electo, adhaeserat, et ab ipso auasdam civUaies, adbaesionispraemium acc^perat. bed, nec sic contentus, Othonis partes paulo post secutus est. Mox ad Philippum rediit, et regi Fran- corom adversus Othonem auxilio fiiit. Golnae obiit die 26 Aprilis an. 4245, non an. 4218, prout afiir- mat Albericus , Chron. pag. 499. Vide ibid, pag. 307.

(93) Usaue Daciam, Sic in codice Vallicellano ; sic et apud Raynaldum (Annal, Eccles, tom. XIII , pag. 18, ad an. 4498, § 62). Apud Baluxium, Vi- danam.

(94) Vide epist. 39, libri quniti, not.

Gonstantia obiit die 27 Novembris. Vide supra § 24, not. 78.

(96) Erat is Bartbolomaeus , quem Panormitanae Ecclesiae, ab anno circiter 4494 usque ad annum 4200, praeluisse docet Rocchus Pirrus» SicxLstiiCf» tom. I, pag. 429.

INiNOCENTII III PAPiK

XXXiX

galis (97) , et Capuano (98) Arcbiepiscopis ; baUum A vero regni domino Papae dimisit, ab omnibus jura- roento firmandum, quoniam ad eum speclahal, tan- quam ad dominum principalem ; constituens , ut singalis annis, duranie balio , perciperet de proven- tibus Regis triginta miilia tarenorum (99) , et , si quas expensas pro regni foret defensione facturus , omnes sibi ex integro redderentur; sicque debitum carnis exsolvit , rege pupilio in familiarium custo- dia derelicto.

Marcualdus autem , regressus in regnum , ad oc- cupandum 4Ilud totis viribus intendebat, prselen-

XL

dens , quod , ex testamento imperatoris , ipse de)}C' bat esse balius regis et regni. Statim ergo domir.iis papa Gregorium , Sancta) Marise in Poi ticu diaco- num cardii;alem (100), iegatum in Siciliam destina- vit, ut ibi cum rarailiaribus regis dc regni negotiis ordinaret (i). Qui prorectus, recipit abeis balii ju- ramentum , et fecit illud ab aliis per Siciliam exbi- beri. Yerum, quia non bene intcndebatur ei a fa- miiiaribus regis, ct pncsertim a canccliario (2)^ qtii dedignabatur eum superiorem habere, cum et omncs non regiis sed propriis utilitatibus insudarent , post non muUuni temporis ad sedcm aDOstolicam cst rc-

(97) Carus, archiepiscojpalem Montis-Rcgalis sc- dem obtinuitanno 1489. Obiit non nisi post annum 1215. Id. ibid. pag. 415.

(98) Maithieus, archiepiscopus Capuanus, Alphano SHCcessit jam ab anno 1185. Exstant diversie Inno- centii epistolx, quibus Matthseum familiarem fuisse Frederici , Siciliai regis , dignoscitur. Hic enim , nen modo vita integer, verum multis praeclarc, et cum summa prudentia In regno Siciliae gestis, famam existimationemque apud omnes , tum sum- mam apud Henricum YI, ejusque uxorem Con- stantiam imperatricem , tum qpud Innocentium eumdem PP. lil gratiam collegit, ut ab ipso post Constantiae obitum unus inter multos praBcIarissimos praesules , ad regni Siciliae moderamina, Frcderico tum puero, delectus fuerit. Eodem in munere Panormi defunctus est circa annum Ootnini 1205', ibidemque sepultus. Ughcll. Itai, $ac. t.Yl, col. 404.

c Affirmat igitur Ughcllus , Matthseom in eodem munere Panormi defunctum esse circa aniiuni Do- mini 1203, ibidemque sepultum. Pcrgit auclor ille : c Quo defunclo, Innocentius ad capitulum Cupua- num de successore eligendo insignem epistolam scripsit, cujus pars habetur in Corpore Juris cano- nici ; inlegram exscribo ex monacho : Cum inter universaSf etc. Hinc ergo habemus, Malthaeum archiepiscopum post Conslantiam decessisse , nempe post annum 1197 (imo 1198). Pervenisse ad annum 1202, comperimus ex instrumentis.

c XXI. Raynaldus, Petri,CeIani comitis,fiIJus, ac InAOcentii III nobilis alumnus, subdiaconus et ca- pellanus, post obitum Malthxi, canonica capituli electione deligitur capuanus archiepiscopus , anno 1204. De cujus electione habemus panem epistolse Innocentiiin Corpore Juris, et intc^ram damus, se- quentibus verbis conceptam : Archtdiacono et capi- tulo Capuanis, Cum olim nobis deobitu B. M. archi- episcopi Capuani, > etc.

Hactenus Ughellus, cui Matthaeum ad annum 1209 pervenisse, Raynaidum vero non nisi anno 1204 eleclum fuisse asserenti, fidem adhibere nequaquam possumus. Ac primum :

Epistolas illas Inqocentii , auas ipse refert, babe- rous in Regesto anni seoundi. Yide epistolas libri secundi, 190, Capitulo Capuano^ ut mature novum archiepiscopum eligant^ non diu exspeclatis his qui iongius aberant; — 277» Archidiacono , ei capitulo CapuaniSt vbi varia de eleclione et postulatione Pra- latorum disserii pontlfeXy demumque R. {Raynaldi) in archiepiscopum ab ipsis electi , electionem con^' firmat,

Desunt equidem , tam ad unam quam ad alteram epistolam, nolae chronologicae. Yerum, cum in Ue- gesto anni secundi exhibeantur, patet eas sallem anle finem Februarii anni 1200 scripias fuisse , ac proinde Malth9eum ante initium ejusdem anni obiis- se supremum.

Concinere videturaliaejusdem pontificis epistoln, Bcilicet epistola libri secundi, W ^ Archiepiscopis

Panormitanensi , Montis-Regalis , et Mcssanensi aliisque, ut de regni Sicilioi bouis oUenata resti* " tuant; data (ut illic diserte diciiur) Laterani^ v Kal. Octobris an. ii (id cst 1199). Non, quod in ca de archiepiscopo Capuano nicntio habcatur , sed quia notari potest, quod, cun^ in diversis aliis Kpi- siolis (vide cpisiolas libri primi, 590,391,592, 557, 558, 5G4) , quotics agilur dc ncgoliis regni Si- ciliae, archiepiscopus Capuanus iisdeni archicpisco- pisPanormitanensi, etc. seniper adjiinrtus videatur, m ista solalibri secundi epistola 187, nonten cjus nequaquamreperitur; unde forsan conjeclurari licei eum jam anle mcuscm Octobris anno 1199, futo functnm fulsse.

Quoad eleclionem Raynaldi, ejus successoris, eam jam ab anno salleni 12U1 locum habuisse, evincitur ex iis quae apud Ricchardum de S. Gerniano le- gunlur (Rer. Ualic. Script. lom, Yll, col. 980), ad an. 1201 : « Gualterius, Rrcnncnsis conics, in odium Thenlonicorum in regnuni mittitur ub Innocentio P papa, qui, apud Capuam congrediens cum ipso ^ Diupuldo, vicit et fugavit eumdein , decimo mensis Junii , et exihde Tranum vcnit, una cum Ray-

MALDO, TUNC CaPUaNO ARCUIEPISCOPO , Fll.m Cjr.LAKI COBITIS. i

Ideni afflrmat D. Agostino Inveges, Annal. di Pa' termoj part. iii, pag. 515, ad an. 1201.

(99) Tarenus, al. taris , moneta aurea apud Apu- los et Siculos. Matth. Silvaticus : Tareuus ponderat Qrana 20. Computus an. 1555, ct seqq., lom. II, Hist. Delphin., pag. 285 : Qualibei uncia cowputata pro quinqtie florenis , et quolibet floreno pro sex tart^ nis, et quolibet tareno pro duobus caro'enis,et quoli^ betcaroleno prodecem granis. Falcandus pag. 650: Domumque reversus^ 700 millia tarenorum hostiuriis^ gui cum eo missi fuerant, assignavit. Adde pag. 658» et 661. Charta an. 1451 , 18 Fi br. lUas uncias miUe 56, tt illos tarenos 20, et in cortenis argenti giUatis boni etjustiponderis 60 eorum pro uncid qualxbet y ct

p. duobus pro tarcno singulo , juxta modum el cur^ sum regni Sici7i>. Yide Cang. Clossar. tom. YI, col. 996.

(100) De islo cardinale vide quje adnotavlmns ad epistolam 29 libri oclavi.

(1) Confer epistolas libri primi, ^^1 , Archiepiscopo Panermitano , Reginensi , Capuano, Montis-Regalis , el episcopo Trojano , ut necessariam contra hostes re- gni pecuniam transmittant ; i\3ii. Lalerani, viii Kal. Februarii, an , i (id esl anno 1198) ; — 558, Clero , baronibus j judicibus j militibus. et universo populo ^ CapuaniSf ut pro patria conlra hostes fortiter decer- tent; sine data; 562, G. S. Marioi in Poriicu dia-^ cono cardinali , A. S. L., qua ipsi gubernationem re- gis minoris, et regni SiciU(e committit ; sine data; — - 504, Archiepiscopo PanormitanOy Capuano^ ^^<- nensiy et Montis-Regaiis, et episcopo Trojano , de eo- dem.arqumento; sine data.

(2) Elrat is Giialtcrus, episcopus Trojanus, de quo supra.

XII GESTA."-

versus (3) nunliis cum lilteris regid per regnuin iransmissis , ut ab omnibus domino papae juraroen- tiim b&Iii pnBstaretur. Li terram vero Laboris do- minus papa direxit (4) Joannem, lituli Sancli Ste- pbani in CocIiomontePresbyteruro (5), etGirardum, Sancti Adriani diaconum (6), cardinales, ut civita- tes, comites et barones inducerent ad resisten- dum perfido Harcualdo , qui , congregato exercitu, intendebat imprimis cnpere monasterium Casinense, ut ingressum regni liberum oblineret(7). Cumergo Casinensis abbas (8) in instanlis necessitatis articiilo summi ponlificis auxilium iinploraret, misil nobilem virum, Landonem de Montelongo (9), consobrinum suum, rectorem Campanix, cumquingentis pene mili- tibus et centum archariis conductis ad solidos (iO), qui cumpRBfatis cardinalibus receperuntse in villa Sancti Germani , ut eam defenderent contra impe- tum Marcualdi. Homines autem ipsius villae, tan- quam pussillanimes et imbeiles , illo veniente fuge-

-AN. iiOD. xLii

A runt ad Montem Cassinum cum filiis et uioribus suis ; et post eos cardinales et milites discesserunt. Cardinales vero cum babllatoribus mille in^^ra mo- naslerium sunt recepti , et milites cum arcbariis se iii vallo anle monasterium receperunt , quos , capta villa et spoliata, Marcualdus obsedit, a>stimans eos ad deditionem posse compeliere propter inoplam vi- ctualium, aliorumque necessarioruindefeclum. Quo audito, summus pontifex vehementer doluit, staiim- qiie misit Jordauum , tituli Sanctae Pudentianae pre- sbyterum cardinalem (il), et Oclavianum, subdia- conum , consobrinum suuin , cum unciis auri mille quingentis, ad Petnim, comitem Celanensem (12) ^ ut cuin eo, prout melius possent, eOicerent, qua- tenus obsessis saltem in victualibus subvenirent.

^ Ipse vero aurum reccpit , et dislribuit illud mililibus suis , propriam magis utililatom quam obsessorum necessitatem attendens. Nam vix tandein fecit illuc intromitli aliquas suromas farinae. Sed illi , licct in

(5) De reditu cartlinalis S. Mariae in Portlcu, nescio an in Regestis menlio habeatur. Sed ipsum usque ad mensem Maium, nec ultra mensem Augii- stum ii99 in Sicilia moratum fuisse , evincitnr ex epistola libri secundi iH , Clero ct Populo Reginen- silms , ubi archiepiscopi Reginensis eleciio confirma- iur; dat. Laterani, xvii Kal, Seplembris, an. n (jd est ii99). In isla enim epistola dicilur: < Cuin dilectus filius noster, G. S. Mariai in Porticu dia- conus cardinalis , cui vices nostras tam supcr bulio regni quam odicio iegatiunis commiseramus , apud Messanamj pro ipsiiis rcgni negotiis moraretur, di- lecti filii, canoniei Reginenses, eidera obitum B. M. ^ lieginensis archiepiscovi, lam per litteras quam pcr

suos canonicos , nunltarunt i Archiepiscopuin

auti^m Regiiiense n (erat is nomine Guillelinus) , de ciijus obitu hic agitur,die 7 Aprilis anno ii99 fato functuiu fuisse (ex EmortuaU Ecclesia: Ca- thaiiiensis) docct Ughellus, Ilal. sacr. tom. IX, col. 438.

lino, Gregorium, tituli S. Biariae in Porticu diaconum cardinalem , Romn; jam ante iv Non. Julii rediicem fuisse probari potest ex epistola 296 in append. ad lib. ii, Joanni, priori de Maria- dura , ejusque fratribus , lam prwsentibus guam fu- turis ; de confirmatione priviiegiorum ; dat. Laterani , per maiium Rayiialdi , archicpiscopi Acheruntlni , cancellaril viceu) agentis, iv Aonas/u/tt, indictione secunda, Incarnalioms Dominicm anno iJ99, ponti- ficatus vero domim Innocentii PP, an. ii. Ibi enim Cregorius , liluli S. xMariae in Porticu diaconus car- dinalis, cum i8 aliis cardinalibus subscriptus re- D peritiir.

(iOi) ld,anlequain cardinalis S. Mariae in Porticu in Siciliam iegatus mitleretur , conti{;isse , evinciliir ex epistolis Innocentii supra laudatis. Quibus addi dcbct cpislola. 565 Libri primi , Nobili viro , L. de Aquila^ comiti Fundano , ut legatis apostolicis (Joan- ni , tiiuli S. Stcphani in Coelio uionle presbytero , et Girardo , tituli n. Adriani diacono , cardinali- bus) obtemperet , et consilio atque auxillio sit; sine data.

15) Vido cpisti)Iam 85 lihri qiiiiiti not. 6) Yide epistolam i40Iibri quinti iiot. (7) « Divulgaiosi pcr Sicilia, Calabria, e Puglia la morte deir iinperadrice, siibito (dicc la Cronica di ¥ossz-no\3i) Marcoualdus^ Qiupuldus et Corradus, nobilissimi Tedeschi, cb*crano staii discacciati dal regno, Tan. preccdeiiie (ii97, agitur cniiu hic de rcbus circa iincm anni ii\)S gcslis). da Coslanza,

Sorolle congregato magno exercitu Teutonicorum^ ce^

rrunt S. Germanum, et deprwdaverunt deinds dies monasterium Montis-Casini in festo S. Mar^ tini obsederunt..., et abbas Roffridus , et magister Ge- rardus cardinatis, dederunt 500 uucia« auri Mar- couaido, Ma questa Cronico erra nel tempo, poiche a gli 11 di Novembre (\n festo S. Blarlini), rimpera* drice era ancor vivente (ulpote quse non nisi die 27 Novembris diem obiit suprenium. [Vide suprat S 2t,not. 78];onde con piu veritanarra Riccardo; Marcoaidus, cognito de morle imperatricis , congre-

gato malignorum exercitu veniens in comitatu

Moiisii , in quo fidei sum reiiquice servabantur , ad Casinensem abbatem legatum misitt ut sibi regni ju- raret Baiium, guod sibi Imperator reiiqueraty dicebat. Seppe subito il papa questa intinia di Marcoaldo fatr ta al abbale Casinese, e io scomunico; e anco li mando contro, dice risiesso, duos cardinales , cum

exfortio miiitum Campanorum unde ipse , furoris

impatiens, ca^it, more Tlieutonico, in terram mona" slerii descevire ; e questo fu ii principio della sangui- nosa guerra Marcoualdese, cnc 7 anid Iravaglio la Sicilia, Puglia, et Calabria; fatta forlo quel pretesto, quod imperator Marcoualdum regni balium reliquerat^ e rimperatrice Constanza non solo glie i'havea totto« ma anco dal regno discacciato. > D. Agostino LwEGES, Annal. di Paiermo^ part. ui, ad an. ii98» pag. 5i0.

Conferendus etiam Muratorius, Annai. d'Ital. Tom. VU, pag. i56, ad an. ii99.

(8) Roflridus, de quo adepistolam581ibriquinti»

(9) Ad istum dirigilur epistola 62 libri secundi, Pkobiii viro^ L. de Monteiongo, consobrino papa: ; ut intentum tliesaurum conservet , donec pontifex suam voluntatem deciaret ; dat. LalersKii, v Id. Maii.

(iO) Ad sotidos^ id cst, Gallice, soudoy^s. Soii- data (stipendiiim uniiis soiidi, quod datur militi), soidata, soidada, <o/tdttm, soldum^ soldus, solidus; ha^c oinnia idem sonant. Hiiic, solidare, sotdare^ soideare; iicc non sotidarii, soldarius, soldaderius , sdldaeriusy etc. Vide. Cangium , Glossar. tom. VI, rol. 575 et scqq.

(il) Vide epistolam 74 libri quinti, not.

•Ii) Eral is sororius cancellarii, proul evinci- tur ex epislola 258 libri secundi, Clero et populo Civitatensibus ; ut R. comitem Tiieaiinum , non vero P. coihitem Celanensem , in custodem suum reri- piant : data Latcrani, lu Kal. Janunrii , an. ii (Id cst il09).

tLlU

INNOCENTII III PAPiE

ILIT

rauUa penuria el limorc essenl, restilerunt lamen A excommunicatus erat, juraret absque paclo quoli-

tiriliter et constanter, ita, quod, cum quosdam corrupissent pecunia de exercitu Marcualdi , el ad suum pn^sidium attraiissent , idem Marcualdus post duos menses ab obsidione recessit, aliquisque malo fuit usus in illo. Nam , capta villa , et Tugatis militlbus, tantus omnes terror invasit, quod, si cum illo triumpho prolinus processisset, pene nul- los intenissenl suae malitiae resislentes. Sed , in- terim timore sedato, spirituque resumpto, ad re- sistendum ei se plurimi paraverunt. Ilie vero non solum viribus, sed et fraudibus insistebat, ut prae- conceptam malitiam duceret ad effectum ; et , licet quosdam viribus superasset, alios vero fraudibus decepisset, non tamen potuit pra^valere, cum sum

bet , et teneret , se universis mandatis apostolicis pariturum. Licet autem dominus papa fraudem ip- sius baberet valde suspectam, quia tamcn redire volentibus non esl aditus Ecclesiae obserandus, misit (15) Verulas in Campaniam Octavianum, Ostiensem episcopum (16), et Guidonem, Sanctse Mariae Transtiberim prcsbyterum (17), ac HngoU- num , sancti Eustachii Diaconum (18), Cardinales, ut dictum Marcualdum , illuc ad eorum praesentiam accedentem, sub forma reciperent suprascripta. Qui cum venisset , post multas altercationcs , pras- dicto modo juravit , rogans episcopum et cardina- les praediclos , ut ad faciendum mandatum descen- derent ad monaslerium Casemarii, dictae civitati

mus pontifex obstaculum sibi poneret in omnibus vicinum » ut corara sociis s^uis , quorum illic

\iis suis. Sperans aulem quod eum posset inclinare

promissis , per Conradum , Maguntinensem archie*

piscopum (15), de Ilicrosolymitanis tunc partibus

redeuntem,et ssepe per alios, secrete fecit et caute

tentari , utrum eum posset oblatione munerum mi«

tigare, promittens quod, si solummodo ab ejus

impedimento cessaret , quamvis nulium sibi prae-

staret auxilium, incontinenti daret ei valentiam

auri viginti millium unciarum , et , postquam ob-

tinuissel Panormum , totidem sibi auri uncias ex-

Aiiberet, ligiam sibi fldelitalem prsestaret, duplica-

ret censum, et multiplicaret obsequia, quae Romani

pontiGces de regno Sicilise consueverunt habere,

ipsumque regnum ab apostolica sede immediate q auderent. Yehementer ergo confusi , quid facerent

re-

m^nserat multitudo, audiret, usus hac fraude, ut, cum a loco munito ad locum descenderet immuni- tum, non anderent ei grave proferre mandaCum. Acquievit Ostiensis episcopus, seductus consilio no- bilis viri , Lednis de Monuroento (19)» consobrini sui , qui reconciliationis hujusmodi fuerat media- tor. Acquieverunt et alii» licet improvide ipsius Ostiensis episcopi persuasione seducti. Cumque ad praefatum monasterium descendissent,paratum esi illis convivium, in quo praefatus Marcualdus eis accuratissime deservivit, et, sub finem eonvivil, submurmuratum est quod capi deberent, ut sic territl, mandatum quod displiceret illi facere uod

teneret. Nec debebal obstare quod summus pontifex regem infantulum in sua cura susceperat, quia, sicut ipse firmiter asserebat , puer ille nec impera- toris, nec imperalricis filius fuerat, scd suppositus partus ; quod testibus astruere promittcbat. Porro, sumnius pontifex , tantam ipsius iniquitalem atten- ^dcns , promissiones et oblationes ipsius exsecrabiles judicavit. Cumque non posset hoc luodo proficere, ad aliam se fraudem convertit, proponens quod reconciliari vellet ecciesiasticae unitati. Sed , cum fuisset illi responsum ^uod oporteret cum jura« mento firmare , ut super omuibus . pro quibus ex- communicatus erat (U), mandatis apostolicis obe- diret, respondit quod in spiritualibus absolute

ignorabant. Sed pr%faliis llugolinus, sancti Eusta- chii diaconus cardinalis , resumpto spiritu forlitu- dinis , coram omnibus qui convcnerant ad audicn- dum mandatum, protuiit scriptum bulla domiiii papae munitum , in quo mandatum , quod illi faciendum erat , continebatur expressum , et ait : c Ecce man- datum domini pap.T. Nos aliud facere non vale- mus. > Hanc autem cautelam summus pontifex ad- hibuerat, tum propter se, tum propter illos. (20) Mandatum est ergo illi ( sicut continebatur in bcripto ) , 8ub debito prestUi juramenti , nl a balio regni , invasione quoque ac molestatione per $e ac suos vmnino desisteret , nec ipsum , aut patrimonium beati Petri aliquatenus molestaret ; universa quce de regiio

pareret , in temporalibus autem justis mandatis ^ per se vel suos violenter ac fraudulenter invaserat « parendi praestaret juratoriam cautionem. Quod cum restiiueret quce haberet ; qum vero detinerentur ab sibi fuisset asser^ira, quia propier eura consueta aliis, pro posse suo restitui faceret bona pde; super forma juraiidi nullatenus mutaretur, tandem in damnis autem et injuriis irrogatis , privsertim Eccle^ scriptis promisit quod super omnibus pro quibus si<e Romana: , ac monasterio Casinensi^ satisfacerel

(13) Vide epistolam 4 libri tertii, not.

(14) Forma excommunicationis habetur, in cpi- stola inox citanda.

(15) ConCerendae sunt omnino epistolae libri se- cundi ,167, Archiepiscopis , episcopisy etc. in regno Sicilia: constitutis de absolutione Marcualdi, sine daia; — 168, MarcualdOy imperii senescalco^ ubi ipsi gratulatur de conversione et hortatur ad prose- qutndum ; sine data,

(16) Vide epistolam 11 libri tertii, not. {il) Vide epistolam 28 libri tcriii, not.

(18) Vide epistolam tO libri quiiiti , not.

(19) De Leone de Monumento agitur in epistola 525 libri primi , Corrado et Petro , filiis quondam Malabranc(s ; de dissotvendo matrimonio , quod fa- ctum fuerat inter Joannem , filium nobilis viri , Leo-^ nis de Monumento , et S. filiam quondam Matlhxt de Ff)rtebrachio , nondum septennem ; sine data.

(20) Quae sequuntur, Italico charactere distincta » de verbo ad verbum repetita sunt ab cpistola su- pra citata, libri secundi 167

itf GESfA.

tompetenter, secundum dispositionem summi pontifi" ctSf et proprias facultates ; in clericos el viros ec** clesiasticos manus de ccetero non injiceret, nec injici faceret violtntas ; cardinates et legalos apostoticce sedis nec capi faceret , aut etiam obsideri , nisi for^ san impugnatus ab eis , in defensionem propriam id facere cogeretur ; non quod id ei diceret tunc licere , sed quia hoc ei non interdicebat ex debito jura- menfi (21).

IXIV. Audito mandato, factus est iagens tumul- lus in populo. Sed ipse Marcualdus, quamvis vaide commolus, non tamen permisit ut in cardinales committeretur aliquid inhoi|(Sstum ; quin polius usque Verulas eos in propria persona conduxil, proponens • quod ad pnesentiam summi pontificis tellet accedere, ut ei quaedam secretissima paleface- ret, quae nulli alii revelaret. Unde, petebat ut prae- scripCum maiidatum interim suspendere dignaren- tur. Lilteras tamen suo sigillo munilas, in testinio- Dium destinavit, quod praescriptum juramentum praestiterat, ei mandatum receperat supiascri- ptum.

(22) Sed, ad vomitum rediens, post absolutionem suam, fiUerat domino papae direxit, in quarum sahitatiouis alioquio fraudem ejus porpendit , in eo quod saduiatio talis erat : Reverendo in Christo Patri et domino^ Innocentio^ Dei gratia sanctce Romanos sedis summo pontifici , Marcualdus^ imperii senet^ chatcuSf etc. salutem et obedientiam tam debitam quam detoiam, Et in aliis sic erat expressun : Marcuaidut , imperii seneschaicus , et id quod est de- tolum obedientia famulatum; tanquara nec ex toto supprimer^, nec exprimeret manifeste , quod regni baiius et procurator existeret, sicut se prius in suis litteris consueverat appellare.

Misitetiam litteras, non solum intra regnum, sed extra, significans quod ipse reconciliatus erat summo pontiGci , lantamque gratiam in oculis ejus invene- rat, quod coneesserat ei ut balium regni gereret, et duos ei deputaverat cardinales , qui ad intenden- diim sibi compeilerent universos. Super qui|)us cum redargutus fuisset a cardinaltbus , aperte rescripsit quod nec pro Deo, nec pro bomine, mandatum, quod sibi lecerat summus pontifex, observaret. Unde , dominiis papa per totum regnum nuntios et Llteras destinavit (25), signiGcans toturo processum

-AN. I20(K xLvi

Anegotii, et ipsius perGdiam manifestans , distrlcte praecipiens universis, ut eum, tanquam excommii- nicatum, perjurum, hostem et proditorem, vita- reiit.

Ipse vero, cognoscens se sua inteutione frauda- tum, ccepit subtiliter macbinari qualiter posset in Siciliam transfrelare, suam ibi nequiliam liberius implelurus. £t, cum quosdam sibi comparasset fautores, transivit, et coepit mala qu;£ poterat ope- rari , dimiltens suae iniquilatis complices et fauto- res, Diiipuldum, Otbonem et Sifridum, fratres ipsius, Conradum Soreliae, Olhonem de Laviano, et Fredericum Maluti, et qiiosdam alios, muUas ex hac parle Phari munitiones tenentes, qui omnes cum illo de vanitate convenerant in idipsum. Cum

^ ergo per illum mala s\iper Siciliam multiphcari coepisseut, familiares regis ad summum pontificem clamare coiperuiit, ut eis cum exforcio mitlereC protectorem. Misit igitur C. tituli Sancti Laurentii iii Liicina presbyterum cardinalem (24), apostolicae scdis legatum, et nobilem virum, Jacobum, cobso- brinum et marescalcum suum, cum ducentis mili- tibiis pecuniaria mercede conductis; quibus ad- junxit Ansehnnm,Neapolitanensem, et Angeliim (25), Tarenlinensem arcbiepiscopos , viros induslrios et prudentes , quorum studio et consilio uterentur (26). Qui profecti, Fredericum in Calabria compres- seruiit, totam provinciam devastantem; et inde pervenere Messanam , civitatem Ecclesiae Gdelissi-

r mam, quae nunquam in bac tempestate a via re|[ia declinavit.

XXY. Interim autem, GuaIterus,'come8 Bienensis, qui primogeiiitam Gliam regis Tancredi duxerat iii uxorem, de captivitatis ergastulo cum matre et so- roribus redeuntem, vir utique fortis, nobilis, stre- nuus et magnanimus, ad apostolicam sedem acces- sit (27), postulans bumiliter et instanter, justitiani sibi Geh de his quae ad uxorem ejus in regno Sici- liae pertinebant. Coustabat enim quod pater ejus, rex Tancredus , rcgnum Siciiiae oblinuerat, et, post eum, Glius ejus Willelmus in regni soHum fuerat siil)Iimatus , cui Ifenricus imperator, tempore Coe- lestini papae, abstulit regnum, et sic tandem cuni illo composuit, qiiod concessit ei et haeredibus suis

D comilatum Licii et principatura Tarenti, coiicessio- nem hujusmodi tam suo quam suorum juramenta

(2i) Hacteniis in epistola memorata.

(22j Conferiibri secundi epistolam 171), Comiti- bus, baronibus, civibus , et universo poputo , in regno SicHicB eonstitutis^ de absolutione et novo perjurio Marcoualdi; sine data,

(23) Confer epistolas libri secundi, 221,iVo6t7t6tti tiris , comitibus, baronibus^ civibus , et universis per Siciliam conslilutis, ut Marcoualdum tyrannum, et Saraeenoium socium^ opprimant ; dat. Laterani, viii Kal. Decembris; — 126, Universis Saracenis, in Si- cilia constilulis^ ne contra verum Siciliw regem adhw- reant Marcoualdo ; dat. Later.

(24) Vide epistolam 51 libri tertii, not.

(25) Ajigelus, Tarentinensis episcopus ordinatus fuerat anno 1194. Quantac praesul ilie fuerit pru-

dentiae, Innocentii PP. III et Ilenrici imperatnris Yf tcstinionio faciic crcdi potcst. Iniiocentius illuin S. sedis legalum esse jiissit apud eumdein Henricum imperatorem. Henricus vero in magnis regni ncgo- tiis iisus est. Finem vitae fecit circa annum salutis 1202. Ughell., Itat, sacr., tom. IX, col. 177.

(26) Confer epistoias libri secundi 245, Clero, mHitibus, et populo Capuanis, de negotio regni Siciliw ; sine data; — 280, Comitibus, baronibuSy bajuiis, judicibusy civibus, etuniverso populo, inregno SicituB constitutiSf ut cum legato aposlotico in regni conser» valionem opes et consilia conferant; dat. Laterani» III Non. Februarii, an. ii (id est 1200).

(27) Hoc ad annum 1200 refcri Mnratorius, loc* ciL pag 142

ItTIl

conArmnns.

sorores ipsius in sua oblinuit potcstate, caplivos in Tlieutoniani destinavit, de qua vix tandeni, ipso puero in captivitatc dcfnneto, matcr et sorores ejus per mandatuni apostolicum evasernnt. Ccrpit ergo dominus papa multipliriter dubitare quid ci super pelitione prsedicti comilis essct agcndum. Nam, ipse comcs Frederico, puero, regi Sicilifie, filio pra&- dicti imperatoris, videbatur non immerito esse sus- pectus, tanquam qui suorum intenderet injuriam vindicare. Sed, e contrario dubitabat, ne, si omnino ipsius comitis repellcreiur petitio, ipse se regis liostibus jungeret, ot slc fieret error novissimus pt^^jor priore. Dcliberavit igitur diligenter non solum cum cardinalibiis, sed et cum aliis viris prudentibus; e\ in hoc tandcm universorum resedit consilium, ul jus quod uxor praedicti comitis e\ concessione im- peratoris habobat in comilatu Licii et principatu Tarcnti, rccognosceretur illi , ne justitiam denega- rct (2!$). Ct autcm contra suspicionem praefato regi caveret, in publico consistorio, astante multitudine copiosa, subscriplum ab ipso comite juramentum recepit. Et, nc familiares regis scandalizarentur ex hoc, si forte, anlequam cis hujusmodi facti causam exponeret , conccssisscl pnefato comiti littcras pro principatu Tarenti et comitatu Licii obtinendo, protinus misit eis litteras in hunc modum (29) :

Nuper diiectus fdius, nobilis vfr, Gualterus, comes BrenensiSf cum nobiii muliere S, reiicta quondam

INNOGEMll III ^AP.II

XLT1II

Scd, postquam eum , matrem atque A remus obiequium, an pateremur hosliUm Mnimum as-

sumere eonlra regnum. Cognoscentes ergo, petitionem ipsius^ secundum ea quee intelleximus ^ essejustam^ faw>rem ei apostoticum super ipsa petitione duximus impendendum^ ne^ si ei forsitan justa negaremus, quasi desperans, regni hostibus adderelur^ vel per seipsum fortior regis fieret inimicuSy et (ieret error novissimus pejor priore, Procuravimus igitur, et o^ tinuimus apud ipsum studio diligenti , multa consilii deliberatione prwhabita^ quod exhibuit nobis supra crucem et reliquias juratoriam cautionem (30), quod nec per se^ nec per alium machinabitur quidquam eoth- tra personam regis , h^norem ipstus^ et regnum Sici- lice;sed^ cum assequetur principalum et comitatum prcedictosy vel justum excambiumt ad mandatum no- strum prtPstabit eidem regi fidelitatem^ et hominium exhibebit^ et nobis tam regis tutelam quam regni ba- lium assecurabit proprio juramento^ et quod bona fide pro posse suo ad defensionem regis et regni stude" bit contra hostes ipsiuSj nominatim contra Marcual- dumy Diupuldum, Oddonem de LavianOy et fautore* ipsorum, SimiUter autem S. iixor, et filia quondam regis Tancredi^ uxor ipsius comitis , juraverunt quod id, quantum in eis est^ fideliter oburvabunt^ et pro- curabunt apud eumdem comitem ut inviolabiUter ok^ serventur (51). Quod si forsan contra prcestitumjura" mentum idem comesy vel uxor ipsius^ per se vel alium qMocunque tentaret oecasione venire^ prmter reotum perjurii, excommunicationis in personas et interdicti regis Tancrediy et fiiia ipsius , uxore sua , cum mili' q sententiam in terram incurrerent, et ab omni jure^ si

tibus eiiam et aiiis muitis, ad apostolicam sedem ac- eedens, ex parte ipsius uxoris suw, ac sororum ejus^ dem^ petitionem nobis offerrecuravit super assignando sibi principatu Tarenlinonsi el comitatu Liciensi , vel justo excambio pro ipso comitatu^ juxta concessionem quam Henricus quondam Imperator super iis Wil- leimo quondam, fiiio regis ejusdem, et ipsius h(sre- dibus, fecisse pubiice noscebaturt cum contra eum nec idem WiileimuSf nec sorores ipsius in aiiquo deliquissoit , utpote qui a^tatis beneficio excu- sanlur. Nos igilur, ejusdem comitis nobilitatem et potenliam atlendentes, cum etiam cum muili sequan' /«r, et piures sint in proximo secuturi , utpote quem diiecti /S/it, Campanice el Fiandrioe comites^ proxima

quod eis non soium in preedictis terri^, sed et in regno etiam competeret^ eaderent omnino. Super quibus om- nibus fideiiter observandis fidejussores idoneos idem comes nobisj quos poterit , exhibebit. Volentes igitur honorivestro deferrOj priusquam et principatum et comitatum prwdictos, vel justum faceremus ^ aut etiam mandaremus excambium assignari^ id vobis duximus intimandum^ ut prcetervestram eorucientiam non agatur, fraternitatem vestram monentes et exliot' tantes in Domino^ ae per apostoiica vobis scripta mandantes^ quatenus^ infra vos ipsos diiigentius at- tendentes et justitiam et potentiam comitis antedicti « qui per se ae suos regi ae regno poterit utiiiter deser» rire^ et hosies ipsius potenier ac viriiiter expugnare ,

iinea consanguinilatis attingunt^ qui jam crucis signa" j) necessitatem quoque regni et egestatem, qucd , pec^ cuium assumpserunt, in terrce sanclce succursum et ca is exigentibuSf non soium supervenietHem, sed nec ipsius comitis subsidium profccturi, deiiberavimus etiam imminentem persecutionem sufficit sustinerc^ quid esset agendum, utrum sciiicet eum ad r^is trahe- procuretis prudenter et caute, ut quod ad justitiam

(28) Notandum quod paulo ante ipse Innocentius PP. III, R. cornitem Licii. sub protectione apostolica susceperat, spccialiterque Licii comitatus posses- sionem ei conlirmaverat. Yide epistolam 182 iibri secundi qu% quidem notis chronologicis caret, ve- rum, ex loco quo in Regesto exhibetur, mense Septembri, an. 1199, dala fuisse \idetur.Quo pacto autem, quove titulo, R. illecomilatuniLicii adeptus fuerat, nescire nos fatemur. Raynaldus (Annai. Eccies. tom.XIII, pag.28,col. 2, ad an. 1199, § 18) in ista Innoccntii epistola de ipso Gualterio agi , ac proinde legenduro esse G. pro R. censuissevidctiir; sed qua auctoritale fretns, scriptor ille non dec!fa«

rat. Imo, certum est , initio pontificatus Innocentii R. comitem Licii fuisse. Vide epistolnm 451 libri primi, Aclterunlino archiepisccpo ; ut a iaicis res ecciesiastica^ non administrentur, sed exstructa mo- nasteria ab episcopis consecrentur ; dat. Spolcti , vi Kal. Septembris an. i (id est 1199). Ibi enim diserte legitur : c Significante nobili viro, R. comite Liciij nostro aposlolatui est reseratum, > etc.

(29) Episiola ista in Regestis bodie non rcpc- ritur.

(50) H%c infra repetuntur. Tide § 53. .

(51) Hactenus § 33.

ttn GEST4.

#;m pertinere dignoseituTj 9ini iurhaiione qualibet eompteatur: eciturij quod idem eomes^ quem experi" mento cognovimus esse nirum induslrium et pruden* fem, ei quem Deum timere crcdimus, etrprm omnibut ammfe sua: affectare salutem, nobis firmiter repromi" <t/, qnod tantum ae tale^ dante Domino, regi ei regno eonlra hostes swos serviiium exhibebit , quod non so- lum ab eo non motestabiiur super istis , sed majora merebitur obtlnere, Quod si forsan tobis visum fuerit^ ut ampifui pertundem comiiem possimus regi et regno earere, id per vesiras nobis litieras intimeiis , ut, de con$iiio vestro^ cautionem , quam expedire videritis , -exi^^us ab ipso^ et recipiamus exactam.

Citin aiitem Giialleni&, trojAhus episcopus, regtii Siciliae cancellarius , apiid Messanam has litleras recepisset, commotus est vchementer, et, convocaio populo, intentionem sunimi pontificis in impctu s[n- ritus modis qiiilnis p<(tuit, studuit depravare , ma- f is sibi timens quHtn regi, quia, cum ipse cum om- Dibut SBis seroper opposuisset se rogi TfiHcredo , Terebalttr ne praefatus comes, qui (iliam ejns duxc- rat in nxorero, isi potens efficeretiir in regno , in tnm ec s«(M se acriter vindicaret. Memoratn^ vero comes, nxoits ac socm dimissis, in FrancHim est ^reversiis, ui, ^xercltti congrt^ato, veniret ad obti- naidam t^rrtim prxiBctiptam, eladhostes iiegtosex- pognandos.

XXY1. ifflerea Ifarcualdus , attfB<^tls sibi Sara- eenis Siciliae , multisque sibi nobilibiis soclaiis , in lanluni prorecie, quod, obtenils multis dviiatfbiis et caslellis, venitusque Panormum, H eivttatem ipsam fortiier impifgnabat. tJnde, oportuit leKatutti ei Ma- rcscalcnm summi pontifltis, qui Messame cum prae^ fato cancellario morabantur, accelerare Panormum. Quid autem de ipsorum adventu provenerit, littene Anselnii, Neapolitanensis archiepiscopi , ad domi- num papam transmiss» , leslantur ; quarum tenor est talis (52) : {Bona^ qua ^ vesirarum oratiomim intervenientibus merilis , operatus esi Dominus his diebus, robis, domino nieo^ sicut vidi pnpriis om/ts, srudui dectarare,] Noverii itaqne sancUtas teitra^ me ettm iribus galeis et unbbussio (55) i4pii/or«m, qui me, restri gratia, cum magistro Bartholom(eo, scrip^ tore te*tro , et mea tota familia , honorifice perduxe- runi, felieiter applicuisse^Panormum die videlicei de- cima septima prasentis mensis JuUi ; quo etiam die , sieui Dominoptaeuit^ el hora eadem, Dominus cardi- nalis , ciiin dominis omnibus curiw , excepto Cata-

- AN. im. L

A nienn (54) et exercilu regiio pariier prmtenere Pauor^ mum, Facium est aulem gaudium in cititatet pro eo prwcipue quod , occasione Mareuatdi nequissimi « qut ^ eam, cum Saracenorum gente nefaria^ per viginti dies eotttinuos tenuerai stricte nimiset detinebai obsessamf eumma jam videbatur inopia taborare. Die ergo eo^ dem, exercitus regis extra civitatem , in vifidario sc^ ticel regis, quod dicitur Januardum , cai^ra sunt po* siia , ut staiim die sequenti campalis fierei cum ini' mico congressio. Sed homo vemttus et callidus, mox ui applicuisse prwtensit exercitum , per Rainenum ae Manente verba pacifica transmisii in dotum, ut partis nosira , si posset , infirmiora ccgnosceret , el quas de hora prmstoiabatur in liuram , vires interim recipiens^ tumutaret. Noverat eliam pecunio! noslra defcctum ,

^ et quod , propter importunam murmuraiionem <(i- pendiariorum^ et instantiam betli^ erai nobis pericu- tosa ditatio: et ideoy vcrbis deiinendo she decipiendo nosdutcibus, ittaqueare credebat; fecisselque volissa^ lis, prcesertim^ cum jam audienlium animos ad pacis euo! eoncordiam mctinasset , msi consiiia principum Dominus desuper, qui novit omttia mitequam fiant^ ei cogitationes hominum a tonge considerai , disu» pauet. Omnibuseuim diversis et variis tinguis^ qum in exereitu erant regio congregaite, votuniatem ei ^ocem coHtUtit uniformem, ui onmes unanimiter di- 'cerent^ onines vna voce clamareut : Pacem exeom^ municati respmmus, inimici Dei ei liominum concor^ •dhm penitrn eine onrni consitio refutanms. Vcr-im,

^ propter litec terba , nec ille pacem suam demUbat expeterey nec traetatares nostri, quas ab eo propone^ ifantur seu postutabantur, audire. Et , cum fere finis jam esseif ei, murmurantibus omnibus , pax corcuiii- iwari deberei, quo! nosirw partis pro certo continere videbatur incommodum , nec ad nostrum spectabat honorem, magister Bartholoma^us y scriptor tesier, qui nostram ei Ecctesitn Dei injuriam ffquanimiler toterare non potest , audiens quod istc concordia in odium contemptumque vestrum fieri debebai, el qucd etiam toti regno polerat esse damnosa , titteras prolribitionis vestrw produxit in medium , et ubi , prater devotissimum vesirum, dominum Moniis- Regatis (55), tres erant alii Domini cohgregati, pro trachanda , imo perficienda dicta concordia ,

D videlicei cancettarius, ei Domini Uessanensis (56) et Cephahtdensis (57), pra:sente jam dicto Rayncrio, Nuntio Marcuatdi, protulit et assignavit lilteras ves- trasy firmiter prohibens eisjuxta tenorem mandati.

(52) Partem epistols bujusrcfert Raynaldus(AN- nal. Ecctes.. toiii. Xlll, pag. IG, col. % ad an. 1200, S 2). Qiiae apnd ipsuin iegunlur, bic uncis inclusa esbibenUir.

{"i^) Bumo. Navigii genus grandioris, a similitu- dine pyxidis, qiise Anglis busse dicitur appeilatum, iiiquit Spelinannus : pandum alvo, et obtusum prora ; s<*u potius quod dolii vinarii formam referret : numj Craeci recentiores poOrCov, et |9ouTi((oy vocani. \arie .'Qte.ii ejus modi iiavigii nomcn scriptum occiirrit apud scriptores, nam promiscneftic^sa, buza, bucca^ bnela, buccia, buccOf bussia et l^urcia dicitUr. Heiir.

SpELM Aw. C/o$«flr. ArchaicL, p. 05, col. 2. Yide etiam Cangium, Gloss. i. I. col 1572.

(54) EcclesiseGalaniensi tunc pi^seorat Rogeriiis 11, qui, jam ab anno llH5elcrtus, sedit usqiic nd an- num circiter 1^07. Vide Roc. Piir. Sicit. sacr.i. I, parl. II, pag. 51.

(55) De arcbiepiscopo Montis-Regalis jam egimus supra in not. ad § 25.

(56) De Messaiiensi archiepiscopo, vide qu» dixi- mus ad opistolam CO, libri qiiinli.

(57) De Cepbaludensi rpiscopo, ibid. cpisl. 80, not

l\ TNNQCENTIl

nt cum Marcualdo neqtd$$imo pactum non [facerent^ A neque finem. [Factum e$t Uaque, ut tum pro mandaio ve$tro, tum quia totiu$ exercittt$ et populi Panormi" tani tumttltu$ ntmie cre$cebal et murmiir, po$t diem quartum inter Panormum et Montem-Regaiem^ quem Marcualdu$ vi ceperat et tenebat, ab hora terliw^ u$- que fere ad nonam^ fuit hinc inde forti$$ime pralia" fum, et tandem, $icut Domino placuity promereniibu$ iancti$ orationibu$ ve$tri$ , po$t multa$ parti$ ad- ver$a! $trage$, mutilationes el cmde$^ per egregii vifi, domini mare$calci ve$tri $ttb$idittm, qui cum $ui$ in exiremo locatu$^ ca$tellum tenebat^ imo ipse ca$tellum erat exercitu$, optatum habttimu$ de inimico trium" phum. Ut enim aliquantulum pleniu$ etoquar, primi no$tri^ qui erant in prima betli facie cou$titutif licet in primi$ virititer fecerint, quamplure$ prostraverint ^ ef occiderintf multitudinem tamen illorum^ qui in ip$o$ in$imut irruerunt, non valente$ $u$tinere^ bi$ terga dedi$$e coaeti $unt, et betudictu$ a Domino mO" re$calcu$ bi$ eos recepit et defendit incolume$: et dum mmi$ urgeret ac premeret Tiieutonicorum et Agare-' norum par$ a/ta, benedictu$ a Domino Mare$calcu$ et $uif unanimiter et animo$e eongre$si, in hora una^ inpuneto uno, castra verteruntj fugaverunt^ receperunt^ eeeiderunt et occiderunt uquentes et per$equente$j do- nec itii qui giadium eva$erant, loca caetrorum cum cmnibu$ tentorii$ et rebu$ $ui$ de$ererent^ et $e per aepera montium, per eoncava vallium et defo$$a terra^ rmm dispergereni^ et in viam perdilionis abirent. Qui- dam aulem Pi^ani^ ut dictum e$t^ numero quingenti rel ampliue, quibu$ quidam praerat nomine Benedic^ liu» ^t et ipu Pi$anu$^ Monti^-Begati^ montana te- nebant, et infinita multitudo Saracenorum erat ibi eum ei$ ad cu$todienda loca debitia^ con$tituti, Sed quam primo nuntiatum e$t bellum^ peditee no$triy cum comite GeUtili et comite MaigariOy et quibu$dam mi- litibue alii$y potenter ascenderunt, transcenderunty et obtinuerunt montana, et omnes ferCj quot ibi inventi $untfin ore gladiipo$uerunt, benedictue autem ilie qui prwerat^ atm pauci$ dicilur eva$i$se, Sed et quidam Saracenus^ nomine Magded (38), qui omnium erat ma- gi$ter et duXf ibi quoque truncatu$ et mortuu$ fuit. Marcualdu$ vero quo^ et cum quot aut quibu$ de $ui$ aufugeritj adhuc ne$citur. Scimu$ autem^ quia ille nuper hominum el Diaboli mediator, Rainerius de Ma- wx ttente, captu$ e$ty et in carcere po$itu$, et mulli atii de majoribu$ et melioribu$, quorum nomina ne$ciOt de exercitu Marcualdi. Quot autemy et qui $unt occisi, nescimus. Scimus auiem multo$ et optimo$ fuisse. Spoiia eorum mutta et preliosa fuerunt^ ita quod totu$ iile die$ vix ad exportandum $ulfecit.

Hac e$t ergo, domine, die$ quam fecit Dominu$, vptatte redemptioni$ et ioftitia ; die$, in quo magnifi' eatum et benedictum e$t nomen ve$trum ; die$, in- quam^ qum et nobi$ de ho$te victoriam contulit, et

(31) Apud Raynaldum, Magade$.

(39) Hiec omnia ad anmim 1200 referl Miirulorius, Annai. d^ltai. tom. VII, part. 1, pag. iiO.

(40) Vidc Baronium, ad an. 111)7, § 0.

viro-egregio Mare$caico eum omnibue $uh nomen ac^ quimit a*ternum. Faciat Deu$, utei re$pondeatur ee^ cundum merita $ua bona^ imo prwctara opera $ua. Vobi$ autem eum non commendo, quia opera $ua vatde bona eum apud ve$tram magniftceniiam recommen" dant] (39).

XXVII. (n hac fuga perdidit Marcualdus uni\er- 8am supeilectilem suam ; et invenlum est in quodam scrinio testamentiim imperatoris Heurici, aurea bulla signatura, in qiio, inler csctera, haec de verbo continebantur ad verbum(40): Imperatrix, eoMore no$tra, et /iiiu$ no$ter Fredericu$, Domino papm et Ecclesia Romana exhibeant omnia jura qum a regi- bu$ Sidiia! con$ueverunt habere, et Domino papw <e- curitatem faciant, $icuti rege$ Siciiim $ummo ponti/ici et Romance Eccie$i(e facere cott$ueverunt. Si vero prccdicta con$or$ no$tra prmmoreretur^ fiiiu$ no$ter $ecundum ordinationem $uam remaneat; et, si fiiius no$ter $ine hccrede dece$$erity regnum Siciiim ad Ro- manam Eccie$iam deveniat (41). [Si vero fiiiu$ no$ter prwmoreretur^ ditecta con$or$ no$tra Regnum in vita $ua teneat, et, po$l mortem $uam^ regnum Siciiiw ad Romanam Eccie$iam ^ei^ntal.] De imperio ordint^ mu$ , quod domittu$ papa et Eccie$ia Roma iliud fiiio no$tro eonfirment; et^ pro hac confirmatione imperii et regni^ voiumu$ quod tota terra no$Xra co^ miti$$w Matliiidi$ re$tittiatur domino papai et Ronuuue Eecie$i<e^ prceter Medi$inam et Argelatam^ cum ea- rum perlinenlii$ : et in$uper ordinamu$ et voiumue^ ut tota terra de Ponte Payie, cum Monte Fortino^ li- bere dimittatur domino paprn u$que Ceperanum^ et quod Eccie$ia Romana habeat Montem-Fiaeconem^ cum omnibu$ pertinentii$ $ui$. Ineuper prwcipimus Marcuaido, $ene$calco no$iro, ut ducaium Ravennw, terram Brittonorii, et Marcliiam Anconitanensem re- cipial a domino papa et Romana EcciesiUy et reco^ gnoscat etiam ab ei$ Medi^inam et Argelatam^ cum $ui$ pertitientii$. De quibu$ omnibtt$ boni$ securita^ 4em eijuret, et fideiilatem ei faciat, $icut domino $uo, In morte vero $ua, $i $ine hmrede decesserit^ ducatus Ravennw, lerra Brittonoriiy et Marciiia Ancona*, Me- disina, et Argeiata^ cum snis pertinentiisy in Domi- nio Romanm Eccie$im remaneant.

XXVIU. In tantum autem prsBfati marescalci slre- nullas et prudentia, non solum regi et familiarilHis ejus, verum etiam universis comitibus et baronibus» etomnibus, tam indigenis quam extraneis, grata exstilitet accepta, ut ei, communi omnium consilio el favore, comitatus Andriae donaretur, regali pri- vilegio, aurea bulla munilo, super ipsius sibi con- cessione collato. Quia vero familiares regis necessa- rias sibi et suis denegabant ezpensas, el propter ni - mium acstatis ardorem milites sui jam inceperant gravilcr infirmari, compulsus cst ad propria re- mearc (i^i) ; mullamque pecuniam dominus papa

(41) Quac hic uncis inclusa vidcntur, desunt in co- dice Rogio. Balcz. in not. marginai.

(4i) Confcr epistolas libri lertii, 2i, nobiii viro, S... comiti RagusiiefUbi eum pontifcjc laudat ob rexO'

un GESTA. —

fecil militibus elargiri, tum pro stipendiis et mune- A ribus, tum pro equis et armis; quoniam, proptcr quasdam eipensas quas fecerant in Sicilia, nihil pe- nitus a familiaribus regis acceperunt.

XXIX. Tunc lemporis defuncto Panormitanensi archiepiscopo (45), metropolis Panormitana vaca- bat; ad quam praefatus canceliarius veliemeuter aspirams, usque adeo laboravit, quod fecit se iu ar- chiepiscopum postulari, eamderoque postuiationem per praefatum legtftum admitti, summo Pontifice pe* nitus inconsulto. Et, qnarovi& nondum pailium re- cepisset, necdum etiam postulasset, Panormitanen- sem tamen arcbiepiscopum et re et uomine se gere- bat. Quod cum ad summi pontificis notitiam perve- nisset, redarguit valde legatum, quod in tanto ne- d gotio circa lalem personam processerat, antequam suum beneplacitum perquisisset. Ut tamen illide- ferret, de multa benignitate concessit, ut idem can- oellarios, tam in spiritualibus quam in temporali- btts, procurationem gereret metropolis antedictae; sic tamen, ut se, sicut prius, Trojanum episcopum appellarel, et, si vellet, Ecclesise Panormitanensis procuratorem sive minisinim. Sed ipse, spiritu ela- Uonis inflatus, hujiismodi gratiam dedignatus est acceptare; quin potius, ad infamandum summum pontillcem, de fafio Brenensis comilis nec linguam, nec calamom voluit eobibere.

XXX. Sxpefatus autem comes Gualterus Brenen- sis^ congregatis militibus, non multis quidem, sed q strenuis, Romam cum iUis concito cursu pervenit; nonnullis ejus audaciam subsannantibus, quod cum tam roodica manu vellet regnum intrare. Qiio au- dito, Diupuldus, et complices ejus, in usum se pa- riter collegerunt, modis omnibus laborantcs, ut ejus iropedtrent ingressum. Porro, dominiis papa, cogno- scens, quod ipse cum tam paucis militibus, absque strage suonim et sua, regnum ingredi non |valeret, tum quia longe major erat cum adversariis multi* tudo, tum quia ipsi, scilicet adversarii, munitiones in ingressu regni tenebant, misertiis ipsins, quin- gentas auri uncias concessit eidem, ex quibus col-

AN.mi. iw

iigeret sibi milites, quontm suffragio regnum intra« ret ; dcditque sibi litteras ad comites et barones castellanos et cives, ut eum rcciperent et juvarent. Qui, collectis minUbus, intrepidus regnum intravit, et reccptus a civibus Thenlinensibus, ctim eorum recepisset castellum, Capuam est profectus ; sed a Capuanis non est infra civitatem admissus. Diupul- dus igitur, et complices ejus, collecta niultudiiie copiosa circa Capuam, ei obviam processerunt, pu- tantes cum et suos uno impetu deglutire. Cumque hiiic inde acies fuissenl instructae, piignatum esC satis dure; scd, Domino protegente fideles, ab inA- delibus pra;fati excummunicati sunt in fugain con«- versi; ex quibus aliqui csesi, aliique sunt capti. Tunc egressi Capuani cives diripuerur.t spokia multa derelicta, comitecum suis persequentibus fugiente ; sicque data est illi a Deo victoria insperata (i4). Petrus ergo,|comes Celani, confoederatus illi, reti- nnlt illum plusquam per mensem ad obtinendttm comitatum Molisii, cujus suffragio majorem parten ipsius obtinuit comitatus. Cecidit enim terror ejus in eos qui suam et suonim fortitudinem audiebant ; compressisqae Tbeutonicis, qui ante adventum Ip» sius, per regnum libere discurrebant, descendit pa- ciflcus in Apuliam ; et redditas sunt ei qusdam civi- tates et Tillse pertinentes ad principatum Tarenti, videlicet Matera, Hydruntum, Bnindusium, aliinqtte qiiamplures. Obtinuit etiam Melfiam, Barolum, Meo- tem-Pilosum, et quasdam alias civitates et villae, quae siue se ciistodiae sttbroiserunt. Ccrpitque p«» gnare contra Monopolitanenses et Tarentinenses, eC quosdam alios, qui dominationem ejus recipere ne* Itierunt. Castellum qiioque ^icii potenler obtinuit, multaqne magnalia pnidenter exercuit quae longnm esset per singula enarrare (45).

XXXI. Gualterus autem, Trojanus eptscopus, et regni Siciliai cancellarius, quasi totum sibi usurpa- vit inler famUiares regios dominatum» ita, quod, tanquam rcx esset, conferebat et auferebat comitsitts et baronias ; instituebat Justitiarios et Cameraries, secretarios et stratigotos (46) : vendebat et expen- debat, et iinpignorabat dohanas (47). et bajulatio-

renttam erga zedtm apo$totkam, et fidem erga regem SicUio! ; dat. Laterani, 25, archiepiscopiSn episcopis, comilibus^ etc. per Apuliam conslilutis, Hortalur ut Uarcualdo resistant; dat. Laterani.

(45) ViJe supra noias ad. § 95. Vide etiam qiiae adnoiavimns ad epistolani, 59, libri ijuinti.

(44) Die decima mensis Junii, juxta Richar- dum de S. Germano, Chronic. ad an. i20i.

(45) Coiicinit Richardus de S. Germano, loc. dt,

(46) Straligotos. Id est, praifectos seti reclores ci- Titatum vel provinciarum, ex Grajco crpaTiiyoc. Ilsec vox varie effertur. Repcriiintiir enim, strate- gus^ tlraticus^ stratigus^ itraticotus^ stratigo, strate- gotut; hinc stratigari^ (]uod est regi vel judicari per stratigos. Vide Caugiuui, (Hossar. tora. VI. col. 761 ct 762.

(47) Dohanas. « 1)ohana, a1. doana^ al. duanay Idem ac telonium. Stc vocantiir aedes in quibus rc- gia Tectigalia, portaria, et r|ua$ cusiumas vocant, pcudunt ; ctiain ipsavectigaliact custum.x. Dictura a

telonio Lugduni GalIorum,cui idnominis atque hinc translatum inltaliain. Consiit. Sicul. lib. i: Doanas D autem^ tam teme quam maris^ forestagia, plateatica, passagia^ et aiia tam veterajura quam nova eurio! nostrop^ nostromm fidelium fidei commitiere possunt. Tit. 56 : Per duance secretos et quwstorum magistros, Gallice, douane. i

Hactenus Henriciis Spelmanniis, Ciossnr. archaio^ log. pag. i74, col. 2. Veruin aliter sensit Cangius noster, Clossar. tom. II, col. 1571 :

« Alil a doen, Brilannico-Aniiorico, portare, ferre^ quod in hunc locum merces oinnes defmRtur, dic- tain doanam opinantur. Sed potior videtur sententia, a Saracenis arresseiidum etymon : nam auctor esi Vincentius Bclvac. lib. xxxi, cap. 145, douanani appellari Sultanorum palatium, ubi scilicet eoriim thcsaiiri asservabantur : in donanam, id est, tn do* mum Soldani eum dncentes. Erit igitiir douana^ Sa- racenis, quod nostris cainera, cubiculuni. Neque iiiferior videtur eorum opinio, qui ab Arabieo divan, seu </tir(i» fpra^torluni, hocque ab Uebrjfeo

Vf

INNOCEMTll III PAPJC

f.TS

Mt% /48) aoeipiebat, el expendeLal reddilus el pro- A V XXXll. Ut autem idein canoeMarius pnecoocep-

venlus ; quia etiam famiiiares instituebat regios iifos Yolebat, ininmraor apostolica; jussionis, quam iK^t> (uiii aliis slbi fieri postulaverunt in bsec verba , i.j PrJiiffemuSj ul domauium regis nuUatenus dis- i:,:naiury nei tilulo quolibet obligetur. nisi evidentis- siina urgenie neceuitatet utpote si exerciium terra vel ntari oporteat congregari ; et tunCy redditibus propter hoc pignori obligatis, accepta pecunia in ob^ sequio regio per manus secretariorum utililer expen- datur, PfiVKent%um quoque tenore duximus inhiben- ■dum^ ut nuttus vestrum^ qui regi familiariler adlus^ retis, nisiex communi omnium voluntate vel ex ma- jori saltem parte consHii sanioris , al*quod arduum regni negotium atideat explicare^ vel percipere quic" quam de fisco prasumat, Regis quoquc matrimonium minime consummetur, ni%i assensu nostru primitus, -requisito, Prwcipimus etiam^ ut nullus secretario^ rum alkui personaliler de familiaribus regis intendat, aut aiiquid ei de fiseo pcrsoivat, nisi omnibtis asseu' tientibus vel majori et swiiori parte volente ; per qu(a thesaurum nuper invenlum jubemus studiosius cuslo- diri, Gravat etiam na$ admodum etperlurbal^quod, cum perpdus Marcuaidus sit per vires nostras et re- gias^ Domino Deo faciente^ contritus et ad nihilum fere redactusy quidam^ ut audivimus^ in dispendium regis et regniy contra nostri formam mandati, pacem eum eo facere moliuntur, ut qui judicio }acet divino prostrdtus, hac dolosa pace resumplis viribus, resur^

tamraaliiiam possct liberius ad-iinplere, callidc pro- curavlt ut aposloIic% sedis lcgalus redircl. Voi a- veral etiam idem cancollarius Genlilem, fratrem sn- um, coinitem BTancpelli, et faniiharem regiiiip. con stitueral, ad suLliinationem ejus ardenter aspiran», coepitque cum Marcualdo tractare de pace, contra propritim juramentum et apostolicum inlerdictura, conlmdtcentiltus ali<s dominis curiae, nisi quos ipse creaverat ut sibi faverent. £t, quanqiiam eunidem 'Rlarcualdum sciret a domiuo papa, eum omnibiis suis fautoribus, 'excommunicatum, et maledixeral ore proprio, composuit tamen cum illo, iii regtam cum familtaritolem admittens, tmo inter universos fainiliares majorem constituens, dividens sibi reg- num cum itlo, et unus in Sicilia, et alter in Apulia» rcgis et regni negotia procnrarent, mandans sui> re- gis nomine universis, ut pacem istam rectperent, et socundum eam intenderent Marcualdo, etiamsi sum- mo pontiflci displicerei. Yentm, etsi uierque inlen- deret decipere reliquum, afllnitalem tamen conlra* bere firinaverunt per conjiigium, inter nepotein unius et neptem alterius contrahendum. Porro, cum uterque deprehendisset fraudeni alterius, re- vclala sunt abscondita tenebrarnm, quoniam Har- cualdus per nuntios el iitleras suas publicavit ubi- que per regnum, quod canceilarins macbinabatur hxc et hujusmodi, ut comilem Gentilem, fralrero suum, ad rc^i solium promoveret ; Canceliarius

gat concitus ad nocendum, Ne igilur ^tam fraudw ^ autem e contra, quod Marcualdus moliebatiir usnr-

tenta psx, quw pernides deberet potius nominariy per- veniat ad e/fectum, per apostolica scripta districtius inhbemus, quatenus nemo^ cujuscunque eonditionis aut ordlnis, de clero velyopuio^ pactm hujusmodi cum eodem perfido facere vel inire prwsumat ; sed, at ex majori parte jam victus, ex toto vincatur, contra ip- snm aqatur fortiter et prudenter. Cwterum, qua pax et tranquiUitasregi et regno swper omnia expedire pro- batwr, volumus etmandamus, u/, si Saraceni suffici- entem prwstiterint cautionem, quod inimicis regis de ecetero non adhctreanty et in ^ejus fidelitate ac obsequio firmi et stabiles perseverent, pace cum ipsis iutegre reformata, eos in graiiam pietatis regia: revocetis, eis- demque Saracenis aUisque proditoribus regni sinedM-

paresibi regium diadema. Coepitiiue Marcualdus re- sumere vires, et crudelius solito debacchari. Can- celtarius vero, quia jam in Sicilia dissipaverat uni- versa, nec iiiveniebat unde facere posset espensas, dimisso regc in cuslodia fralris sui, transfrclavit in Calabriam et Apuliam , ut, sicut per exactiones et extorsioncs Siciliam spoliaverat, ita Calabriain et Apuliam spoliaret. Diripuit pene oinnes Ecclesiarum thesauros, cruccs, calices et thuribula; ({uinctiam capsas et iconas aureas et argenlcas excrustabat, neminiparccns, quin, a qiio posset» aul blanditiis aut terroribus, aul fraudibus, aul verberiluis pecu- niam exlorqueret. Sed, quainvis taliier cxlorsisset itmumeram, consumpsit tamen inutiliter univer-

bilationescituris, quod, siforsan his etaliismandalis ^ sani in acquirendo cupidus, sed prodigus in do- nostrisy qua: pro regis honore regnique salute trans- naiido.

miltimusy contraire proisumpserinty nosad eonm rC' beUionem et supsrbiam edomandam constantius ac- cingemus, et Principes etiam Christianos, qui-ad sub- sidiwn terroi sauclfe festinant^ in eorum eonfusionem, auctore Domino^ potenter assurgere facicmus satva in omnibus supradiclis auctoritale iegati, vel ejus, cui vices nostras duxerimus committendas.

djun. judicavit, derivant, quod in doana soleat de merciuioniis judicari »

(48) Bujulaliones. Bajutatio, idem ac baUa, baitUa, baHum. Adininislraliorerumel bonorum pupilli. bait. baiUie, passiin in consuetudinibus nuinicipntibuH ; baliay llaUs. Voccs dc<Juct;c a bajufus. Can;;. ibid.

XXXIII. Ilic igilur, in reprobum sensum datus, non cessabat sumnuim pnntilicem profanis vocibus diflamare super facto comilis Breiinoe, quem halje- batveliementerexosum, conspirationesct conjuraiio- nes cum comitibus ct baronibus, ac ctiam civitati- bus, faciens coulra iltum. Unde, sunimus pontilex, ejus ncquitiam non valens ullerius sustinerc, dam»

tom I, cot. 935. i

(49) Paclorum, aposlolica auctorilate sancitnrum, qu» hic reieruntur , parlem exhii.el iiaynaldus (AnnaL Eccles. lom. XIII, .pag. 48, ad an. 1200, § 6). Qua; apud ipsuin lcgunlur, bic uncis includi curavimus.

LTii GESTA. -

nationis in eum senteiitiam promulgavit ; ipsiimque muitis ex catisis perjuruni et excommunicatnm de- nuntiar>s, tam a Panormitanensi Ecclesia quam a Trojanensi reniovil, faciens in utinque alium pne- sulem ordinari; inandans ubiqiie pei* Uegnum, ut ei nullus intenderet, neque per littcras sub regio no- mine destinatas, ad intendenduin ei qiiispiam tene- rctur. Res mira ! Protinus cecidil, ab universis de- spectus, abiilque vagus et profugus super terram ; et, cum ei non intenderelur a ndclibiis regis, con- junxil se Diupuldo, et fautoribus cjiis, iit cum cis contra summum poutiricem et pra^fatum comilcm Brennae roala, quae potcrat, exeicent. Quo audito, familiares regis, qui erant coinplices cancellarii, coDperunt valde timere, feceruntque pro se parilcr et pro illo intercessorias lilteras sub nominc regio summo pontifici pnesentari. qui regi rescripsit boc modo (50) :

[ Vtinam pueriiibus annis virilem animum Domi- nu$ inspiraret^ et a:tati adhuc tenera: iltam sensus in- funderet gravitatem^ per quam inter fas et nefas di- scemereSt tnter ftdem et perfidiani judicares^ nec fide- ks damnares pro perfidis^ nec per/idos pro fidelibns exaltares ! Vtinam non ejrperimento dibceres , sed doctrina^ quod in Evangelio tegitur : < Jnimici homi" c iiis, domestici ejus (Matth, x, 5G); > et quod sa- pieas protestatur . « JSuUa pestis cfficacier ad nocen- fl dnm^ qucmfamiliari siuimicus, existit!(o\) i Vti- nam imeUigeres quod^ in mtate quondnm ei nune etiam tenera constitutum^ et ulriusque parenlis desii- tutum sotamine, protegendum sedes apostotica le re* cepit, et ut manus scrvorum^ qui contra te conjurare- Tttnt in regno, coiifringeret extraregnuniy radicem pes- tiferm arboris nisa fuerit amputare^ nt venenosi rivi poculum exsiccaretur in fonte. Piec in regno etiam tibi defuit manus nostra. Imo^ nos per fratres et mi- lites nostros primo prohibuimns iw.petns Marcualdi furentist qui^ in fidelcs tnos barbarica feritate desa- tiens, non regni batium^ nt adulatores tibi aliqui mentiutttur, sed regni .dominium nitebatur sibi per tiotentiam occupare. te Henrici quondam Jmperato- ris, et incttjtoi recordationis Constantia; imperatricis^ matris tuo;, filium esse negans^ ut hae cccasione tam nos q^tam alios a tuo subsidio revocaret.] A'05 ati- tem, ejus failacia: non credentes, ticet muUa nobis €t magna promiserit^ ne ipsius vetlemus proposiium impedlre, quamvis etiam, ut ei obviaremus in parti* bus cismarinlSf sotticitndines i>ubierimus quampiuri- mas et expensas^ angnstias et ir-bores^ non solum in

(50) Epistolae hiijus partem refcrt Ravnaldus, Annai. t.ccies., loni. Xlll, pag. 76, col. i, ad an. 1^1, S 3K. Quse apud ipsuui leguutur, liic uncis inclusa sunt.

(51) Boethius, Consolationis Phitosoplnie lib. iii, pros. v, in fine. Vide etiam B. Augustlnum, De ct- vitate Deiy lib. xix, cap. 5.

(5i) Observal Muratorius (Annai. Jtai., \ll, part. I, pag. 440, ad an. 4200) quod siipra (§ !24), auctor Gesiorum scripsit Jacobum, eonsobrinum el iiiare- scalcum papx, ducentos tantiiramodo milites secum

-AN.Iter. ivm

A nostra, sed fratrum nesirorumpersoms, eos protepe* ricuiis exponentes, postquam autem Siciiiam est m. gressus, diteetum /?/ivm, /. marescalcum et cjnsobri- num nostrum, nobiiem civem Romanum, cum exercitu nostro (52) direximus eontra eum, qui de ipso, faciente Jhmino, tum eiercitn tuo mirabiiiter triumpftavit ; ita, quod, nisi qnidnm de famiiiaribus tuis militee nostros a percecutione revocassent ipsins, iudie plena titi pax esret et optata regno tranquiiiitas re^tituta. Ecce, in twc tutoris debitum extendentes^ et non tans baiii personam gerentes quam luam, cum nemo coga* tur suis sumptibus miiitare, c/, ex dispositione Jmpe" ratrieis pradicta*, sumptus nobis essent pro regni ne^ ccssitatibus ministrandi^ in expensis tamen nostris tuum dejecimus inimicum, ita^ quod, pra*ter panca,

B dum moram facerent, ni/ii7, vel in accessu^ vci in re- cessu, miiites nostri a tuis famiiiaribHs receperunt ; sed, pra>ter expensas^ emendaliottem armorum et equorum miiitibus nouris duximus fadendam, Qui» dam autem ex eisdem famitiaribusy qui quietem regni non appetunt, sed in ejus turbatione commoda sua ponitut, in aqua turbida piscari meiius se credenies^ ne turbatio regno desit, eodem Marescatco ad nos sine remuneratione remisso, contra ctaves Erdesia;, quee pradictum Marcuatdttm, cum nniversis fautoribus et participibus suis^ excommnnicationis taqueis inncdo' vil, quam ipsi etiam ore proprio pubiicarunt^ euk specie pacis^ quee sicut effectus indicaty pernides pe^ tius est dicenda, in caput tuum erexere dejectum^ et jaccntem in famiiiarem stabilire regium prasumpse'' runty quasi totam ei potestatis pietiitudinem in regno SiciUff conferentes. £/, ne debitior, sed fortior potiue ex casu resurgerct, et in excidium ttium amplius preC' vaieret, universis captids, quas in fuga ejus recepe* rant^ restittitiSf etiam liominum Rcgni ei voluerunt comparare fuvorem^ pacem initatn^ vei perniciem po^ tius procuratam, tnandantes per universnm regtium^ sive voientibus^ sive ncientibuSf invioiabiiiter obser* vari. Ecce^ qualiter uobis famiiiares regii detuterunt^ qualiter suo cottstiiuerunt honori; qui, ut tuutn erige-' rent inimicum contra juramentum fideiitatis^ quo qui* datu eorum sunt nobis astricti^ et iiiud etiatn, qtiod de non componendo cum ipeo sine mandato ttostro pra*stiteratit^ persecutiotiem suscitavere sopilam^ virus

D angtti et camitio oieum infundetites. Vnde, qua fronte vei ipsi pro se rogare possint, vei aiius vaieat inter^ cedere pro eisdetUf cum quidam eorum graliam no^ stram demeruerint^ donec congrue saiisfadant^ non tndetttusj quanquam eos de benignitate sedis cpcstO'

duxisse : < Di un si smilzo ajuto parla il testo della Vila di papa lunoccnzo, qui forze dilcttoso. Cli«» al- tre forze inviasse cola W papa, si puo argomcntare d.i quanto avvounc di poi. Lo stesso Innocenzo, scr.Vi ndo al re Fedcrigo, in una leltera, rapportata iii essa Vi a, diic daver inviato Jacopo suociiftino, cum exercitu nostro, in favore di lui. Riccardo di San Cermano, ancir egli, narra. chc il papa spedt jn ajulo del pupillo Fcdeiigo, re di Sicilia, 11 sud- delto Jacopo eum mititari exercitu, dugeuto cavalli non formano un* esercito. >

L,x INNOCENTII III PAPiE tx

licfg duxerimut tokrandos. Ipsi etenhn, in arcum A potuimus intelligere ratione, cum pro suipicione non

canversi^ vel potiui adversi perversum, dispositionem ejusdem mperatricis suis interpretationibus depra- tantes^ inane nobis nomen balii reliquerunt, detrahen- ies konorem^ el onus solummodo relinquentes^ sibi etiam universa temeritatey propria usurparunt, ita^ quod jam fere totum tuum domaniumy contra prohi- bitionem nostram ad eorum petitionem obtentam, pe^ nitus exhaiueruntj comitatus et baronias pro sna: di- stribuentes arbitrio voluntatis, ut ex eo sibi favorem amplius comparent; et, cum Regnum exactionibus p/u- rimis aggravarinty collectam pecuniam non converte- runt in commodum regiunif nec nobis, secundum can- stitutionem imperatricis, factas restituerunt expensas, sed nee censum debitum, nec quod eadem imperatrix

sit veritas relinquenda, Contra suspicionem tamen hu- jusmodi cautelam, quantamcunque potuimus, cura- vimus adhibere, ?fam ab eodem comite super crucem^ Evatigeiium et reliquias^ recepimus publice jurafn^n" tum, quod nec per se, nec per a/i«m, elc, ut in ea qua miuilur familiaribus regis («^3), usque : inviolabiliter observetur, Potuerat enim, si voluisset , hostihus tuis addij et cum eis nonsolum jus suum, sed tiliaetiam usurpare , fuissetque novissimus error pejor priore : sed nos maluimus ipsum ad regni defensionem indu- cere, ac in fidelitate regia fortius solidare, Lnde, ipse^ nuper regnum ingressus^ quod juraverat executus, cum exercitu quem in propriis expensis de ultramontanis partibus secum duxit, de Diupuldo, qui, hactenus per

nobis et fratribus nostris annis singutis statuit persol- ^ totum regnum Siciliacitrapharum impunediscurrens.

vendum, curaverunt exsolvere ; sed ex ea ditaverunt consanguineos suos, et consanguineas dotaverunt, ut taceamus ea qum sibi, cum tocutos habeant, reserva- runt. Nos igitur, attendentes, quod, sicut tu<e quoque litteris continebant, pueritice tuoi passim domeMci se opponerent, passim se abjicerent alieni, imo etiam komo pacis tuee, in quo sperabas, et qui edebat panes tuos, supplantationem adversus te curaverat amptiare^ odprogenitorum tuorumexemptarrecurrimus,et, sicut ei$ consuttum fuerat, sic etiam tibi duximus eonsuten' dum. Accepimus etenim, et novimus esse verum, quod^ eum iUustris memoriw Witlelmus primus, Siciliie rex^

quietem omnium perturbabai, faciente Domino, mira- bititer triumphavit. Unde, jom, per Dei gratiam, per ejus est industriam procuratum, ut pdeles tui, qui muros usquemodo egredi formidabant, secure colli' gant messes suas, et ea, quce hostes seminavcrant, ipsi metant, et ab eis pturimum metuantur, quos, plus quam expediret, hactenus metuebant; qui etiam omneSf quos de manu inimicorum tuorum putest eripere, tibi facit ad mandatum nostrum pielitatis juramenta prwstare, Verum, ne adhuc regnum pace gaudeat exoptata^ sed ejus turbatio amplius augeatur, Gualte- rus, cancellarius, cum devicto et fugato eomposuitf et cadentem nititur sustinere, Sed^ cum manus Do-

mulu>s de regni nobitibus in exsiliumdestinasset, ii, qui post ejus obitum, inciytce recordationis Willelmi,regis q niini sit in ejusdem D. ultionem extenta, cancellarius Slcitice, piii ejus, curam et custodiam susceperunt, ip^um sustinere non poterit, nec cum ipso subsistet^ sjeaos ad propria revocantes, usque adeo ipsos per re- ^d corruet cum ruenU, qui jam ex duplici causa cum

vocationis et restitutiorus benepcium in pdeiitate ac de- volioR^ regia solidarunt, ut nuUus progenitorum ejus in ea pace vixerit, nullus a subditis suis sic formidatus fuerit et dilectus, nullus ita paci regni providerit et quieti. Attendentes igitur, quod Henricus, quondam imperator, de ascensu illustris memorias Constanti^e imperatricis, matris tua, ptim quondam regis Ro- gerii, quando Witlelmus, plius inclyta recordationis regis Tancredi, nepotis ejus, ipsi se reddidit, princi^ patum Tarenti et comitatum Licii ei et hceredibus ejus concessit, et in animarn ejus juramentis principum^ tam de imperio quam de regno, concessionem hujus^

quibttsdam suis fautoribus sententiam excommunica* tionis tnrurrtl. Videas igitur, cuipotius credere debeas^ utrum nobis^ an quibusdam ex eis quos familiares appellas : cum nos in hostium tuorum vigilemus exci^ dium, et utroque gladio, altero per prtedictum comt- tem, et alios pdeles nostros, eorum nitamur contuma" ciam edomare, Illi autem in caput tuum gladium hostibus tuis tradunt, et eos, non absqtie virium luii- rum iriprmatione, in sua iniquitate conprmant, Sane^ si verum inspicias, plus tibi Brennensis comes contu- lit uno die, quam quidam, qui de bonis tuis c dilatant pbylacleria sua, et magnincant finibrias (54) , »

modi fecerit roborari, nee idem Willelmus, aut so* D profuerint, dum vixerunt. Pie igitur audieris eos, nee rores ipsius, aliquo modo peccaverint, cum mtatis eorum oblceutionibus pdempra'stes,quoniamnon ho^ benepcio excusentur, qua fronte in hae parte con- norem tuum, sedpropriamutilitatema/fectant,et, non traire justitice, vet resistere veritati possemu^^ nutla propter te, sedpropter seipsos,nostrisdi$posiiionibus

(53) Vide supra, § 23. Yide eliam ep!siolam 38 libri quinli, archyepiscopi}, episcopis, et aliis, elc.. per regnum Sicilia? constitutis; de causa Walteri Bre» nensis; dai. Laleraui.

(54) Locum tvanssumpsit es Evangelio : vide Maith. XXm, § 5.

Phylacteria appellabant veleres amuleta, ad ar- cendos vd pellendos morbos. Verum in GlossarioXI saltem sseculi sic expohilur : c Phylacteria, id est x verba lesis, aut scrtplura vana, quod liffat homo super caballum, aut super caput suum. > In veteri- bus glossis ad conciiium Laodicense, cap. 36 , sic r^ritur : c Piitaliola {id est schedulas, seu carlulas)

Decalogi collis suis suspendentes iudxi phulacteria vocabant, etc. Ckm, Glossar, tom. V, col. 452.

Verum, melius apud Belethum, De divinis ofpcns, cap. 115 : c Est discrimen inter phylacterium et phy^ lacteriam, Phytacterium chaitula est, in qua decem legis pnecepta scribebantur, cujusmodi cnartas so- lebani ante oculos suos circumferre Pharisaei ; unde in Evangelio : Dilatant enim phytacteria sua, etc. Atque boc quideni phylaclerinm a «uaovo-m, et thorah, quod est lex. Phylacteriaskuiem,Phytacteria!,ySiScn'' luiO est vel argenieum, vel aureuni, vel etiam crystal- linum» in quoa sanctorum cineres et reliqui» repo- nuiitur. »

m GESTA.

contradicunt, Qw>d si forsan iUud objiciunt contra comitm memoratum, quod B. quondam imperator^ de regno uxoretn ejus^ et matrem ejus, et fratrem uxoris ejecity plus poieris de ipsorum atiquo dubiiare^ quem pra^dicta imperatrix non sine causa forsitan aliquan- diu tenuit ut captivum^ et, nisifuisset tnoru prcetentay vel nostrum ei auxitium subvenisset, ipsum forsan penitus ejecisset a regno, vel adhuc in vinculis deii- neret, Certum est autem, quod facilius quis injuriam negli§it aUenam, quam propriam laesionem. Monemus igitur serenilate.n regiam^ et exliortamur in Domino, quatenuSj quanlumf de homine credi potest^ in uullo dubites de comite memorato, sed potius de ipso confi* das^ quoniam^ nisi per le steterii^ vei per iuos verius {qui tamen utinam essent tui!) eum fidelem invenies et devoium, et regni tuij posi Deum et nos^ potentissi^ mum defensorem. Sec credas quod id iam pro ipsius utilitate, quam pro tua et regni salute, dicamus, Con- sidera ergo prudenter, immo familiares tui diligenter attendant, ne occasi.ne vel reprehemione (u5) correc- tionis hujusmodi ad eos, qui animam tuam siiiunt, convertantur; quoniam, si semel acceperint potestaiem in eos^ ipsi nos de eis divino judicio judicabunt. Quod si ad cor redire voluerint^ et nunc tandem mandatis nostris humiliter et devote parere, nos pro tuas sereni* Satis honore, quiete regni, ac eorum salute, ipsos ad* huc ad apostolicce sedis gratiam admiltemus.

Datum Laterani^ V Non. JuUi^ pontificatus nostri anno quario.

XXXIV. Misit ergo dominus papa Pelium, Por- tuensem episcopum (56), legalum in Apuliam et Terram Laboris, prxciplens coniitibus ct baronibus, casleibnis et civibus, ut, ad mandatum legati, cura dicto comite contra Diupuldum et cancellarium ex- surgerent nniversi.Qui cum in Apuliani pervenisset, iiiiser ille, solo nomine canccllarius, ad praesenliam ejus accessit, reconciliari postulans ecclcsiasticae nnitati ; et, praestito corporaliter juramento, quod parercl nniversis mandatis domini papae, absolutus est a legato. Sed, cum niandan^t ei ut non oppoueret sc comiti Brennensi, respondit, quod, si Pctrus aposCoIns hoc ci pnccepisset, niissus ab tpso Chri- sto, niandalo buju&modi non parerol, etiamsi sciret quod proptcr hoc delerct in iuferno daninari. Et, ponens os suum in coelum, cum iinguam traheret super terram, publice corain omnihns summum pontificem Llasphcmubat, proiseiite logato, abiitque ad Diupuidum. Et, congregatis uuiversis quos potc- rant congregarc, ud piignaiidum vorilra Brcnncnscm couiktem juxta liciroluui processeruiit. Ipse vero co- mes erat ibi cum paueis; nain de fideiibus regis pene nultos ibi secum habebat Darolilanenses quo- que, licet prxcedenli Uic lcgato jurasseut, cuin aspi-

(55) Reprehensijne. Sic in codice ValUcellauo; apiid Baluziom, comprehensione.

(56) Yide epist. 69 libri q;tinti, not.

(57) De isto nihil apud Ughellum in sua Salecpi* tanonim arcbiepiscoporuni serie. hat. sacr. toin.Vl.

(58) Comprehensi. Sic apitd Btluzium ; in codice

— AN. I«05. lui

A cerint multitudinem esse cum illis, et paucitatem cum istis, non pemiiserunt Ipsos intrare. Videns itaque comes se constitutum in arcto, cceplt multi- pliciter anxiari, maxime propter legatum, qui, tan- quaro formidolosus, plurimum metuebat. Et, con- fortatus in Domino, prosiliit ad arma cum suis; el» benedictione ac remissione a legato recepta , cum idem legaius maledixisset hostibus, in nomine Do- mini coines alta voce sanctum Petrum invocans ad- jutorem, processit ad pugnam. £t, cuin acriter di<- micare ccepissent, adversarii terga verterunt, ct, in fugain conversi, singuli, proutpoterant, declinabant ; ex quibus mulli sunt capti, plures sunt caesi, et plu- rimi etiam in stagnis et paludibus sufibcati. Videbant eniin picrique criicem auream splendidissimam ante '^ comitem iiaraculose deferri. Fuitque tanta victoria, ut prima quasi nuUa videretur respectu secundae. Nain, inter alios, captus esl Sifredus, frater Diu- puldi, et Odo de Laviano, qui sanct» memoriae Al- beilum, Leodiensem cpiscopum interfecerat, Pttrus de Venere, sororius canceilarii, et magister Girardus, Salemitanus intrusus (57), multique alii nobiles el poteutes. Magnificatus est ergo comes, et clarificaius in regno; bostes autem humiliati sunt et compre- hensi (58). Comes vero Gentilis, rccepta pecunia, sicut puLIice dicebatur, turrem ad mare tradidit Marcualdo, abiitque Messanam.

XXXV. Marcualdus vero Panormum obtiuuit, et tam palalium quam regem in suam potestatem acce-

0 pit» universam pene Siciliam, pneter Messanam. suae subjugans ditioni ; misissetque manum in puerum, et usurpasset sibi coronam, nisi prse- fatiim comitem timuisset, ad quem, rege defun- cto, regnum haereditario jure, ratione conjugis, per\'enisset. Ideoque multifarie multisque modis, et apud dominum papam, et apud eumdein co- Mitem coepit agere, ul accepta pecuiiia, regiium exiret. Quod curo obtinere non posset , tempus opportunius observabat.Veniro ille, qul non diinittll virgam peccatorum super sortem justorum, ca^p.t per seipsum, ne daret gloriam alteri, perfidum gra- viter flagellare. Qaia, cum jam dudum calculosus fuisset, cocpit tunc de vitio lapidis tam vehementer aflligi, ut, pi-x niniiis doloribus Ingentes clainores

^ cmittens, irreinediabilibiis cruciatibus torqueretur; et, cum non posset ulterius vehementiam aegritiidi- nis sustinere, secari vel incidi se fecil ; scd suLilo iniseram animam exhalavit (59) ; ut vere sit in illo completum quod diritur per Psabnistam : Vidi (nt- pttim superexaltatum et elevatum super cedros Lt- bani , transir^, el ecce non erat ; quasivi^ et non est inventus locus ejus (Psal. xxxvi, 55). XXXVi. (60) Guillelmus autem Capparonus, pne-

Vallicellano, oppressi.

(53) Marcualdum ante iinem mensis Septenibns anni 4:202 e vivis excessisse , natet ex epistola In- nocentii libri quinti 89, qux aata dicitut Vetletrif VIII liui. Octobris.

(60)Qii9e seqnunfurhic apud auctorem Gestonua,

txiii INNOCENTII

oarreiis Panormuin » palalium ac regem in suu po- A teslate recepil, et ex tune se regis custodcm et nia- gistritm capitaneum Siciliae appeltavit. Quidam vero de compticibus nefand» memoriae Marcuaidi, hoc indigne ferentes, se in parlein alteram statuerunt. Cancellarius aiitem (61), opportunum sibi tempus aestimans advenissc, iterato exhibens juraioriam

III PAPit LIIV

cautioneip , quod mandaiis apostolicis per omoift obediret, ab&olutionis beneficium impetravit; re- gressusque in Siciliam, ct adjungens se alleri parii, adversus Capparonem agebat ; misitqiie nuntios et lilteras ad doniinum papam, ut legatum in Siciliam destinaret. Qui misit Cerardum, Sancti Adriani diaconum cardiualem (62} , per quem Willelmus

S 36, narrata, partim ad anuum 1202 , nartim ad aimuin 1205 relert Muratorius, Annal. d^llal. tom. Vi/, part. 1, ad an. 1202, pag. 151, el ad au. 4203, pag. 154.

(Oij Conferendse siint omnino ad hunc locum epistoi^B libri sexti, 52, Arehiepiuopo Messanensi^ regio faniiliari, qui eum iaudat ob ejectum e Sicilia etationis /f/titm, el Me^sanam in fxdem apostolica; se- dis et regiaiu redactam ; dai. Laterani, au vi (id est i205) ; — 55, Eidem ; ut juramenlum balii, ab uni- versis per Siciliatn comilihus et aliis ponti/ici prtes^ tandum, recipial; dat. Laterani ; — 54, Nobilibus mris, comitibus, etc, in Sicilia constilutis ; de eodem argumento: dat. Lalerani ; •— 71, Gualtero, regni Sicitice caneellario; quaipsum recipit in gratiam, e( de quatuor caulionibus per ipnum obiatis nullam ac^ uptatf nisi ul opera confirmet quod verbo promisit^ clquce faciunt pro jure liomanoi Ecclesias ; dat. Fe- rentni (versus mensem Jiinii); — 95, Monachis Montis-liegalisj Jati et Cahtelrasii castella ienenti- bust ct compticibus eorum; ut ipsorum aidtiepiscopOf ab ipsis graviter oJjensOj satisfactionem coudignan exhibeant; dat. Ferentini, xv Kal. Juiii ; — 15?^ ; P. Episcopo^ ffi archiepiscopum Panormitanum ^lecto^ regio famiiiari ; qua ipsum pturimum commendat^ auod inter sa:culi et regni tumuitus, qui tum etiam fiervebant, fidem pontifict regique servasset : dat. .\na- gnise (versus tinem Octobris); — 191, Archiepiscopoy ttbbati S. Andrew, et foputo, Brundusinis; qua acri^ tar eis objurgat^ quod conjuraverint contra comitem Brennensetn^ et, Castetiano occiso, proditorie cas- iellum occupaverint , dat. Anagni^e (versus mcnsem Decembris) ; — 192, Archieoiscopii, episcopis, elc, per Aputiam et Terram-Laiforis; de eodem argu^ wento ; dat. Anagnias (item)'

Libri soptimi : — 56, Eisdem ; qua G. ' tituli S. Adriani diaconum cardinalem^ apostoHcai sedis leaa- ium, ad eot mittit^ illumque eis commendat ; daL Latcranl, Kal.Aprllis, anvii (td«H204) ; — ^. iV., ul Rogerium de hisatiis, a civtbus liisin. in rectorem, sed absqtie vioientia^ recipere procurent ; dat. Latc- raiii, Kal. Septembris ; — 125, N. iV. :de eodem ar- gumento ; dat. ut supra ; — 129, Regi Siciiia: ; qua mittit ad eum G. tituii S. Adriaui diaconum cardina" lem, ut ea tractet quce sunt tractanda cum ipso rege, et vacem compotiat; dat. Romx, apud S. jF^etruin, ,iv Kon. Octobris ; — 150, W. Capparoni; de eodem ar^ gumento; dat. ut supra ; — 151, L. Regio protonota- rio ; de eodem argumento ; dal. ut supra; — 155, G. tt(ti/t S. Adriani diacono cardinaii ; de eodem ar^ gumento ; dat. ut supra ; — 156, P. eniscopo, in ar- chiepiscapum Panormitanum etecto; ae eodem argu- mento ; dat. itoinae, apud S. Petruin, iii Non. Ovlo- bris.

Libri octavi : 49, Xlferadcp mulieri ; qua Eccie" $iam ab ipsa^ in honoretn S. Mariat^ in viiia Baroti fundatam^ sub proteciione recipit; dat. (Roina}, apud S. Petrum), v ISon. Maii, aii. viii (:d est 1205).

Libri noni : 157. Regi SictVtic; qua congatidet de §ono incremento stio, et hortatur ut perseverel in vir- Ute ; dat. Ferentini, (verstis mensem Septembris), cit. IX iid est 1206); — 158, Archadio, et universis Gaietanis, Antelta\ Ptatano!, Jaci, Ceisi^et omtiibus Vaietanis et Saraeenis, per Sicitiamconstitutis; qua eommendat eos de fideiitate eorum et constantia erqa tegem Siciliot; dat. ut stipra; -*195, Petro, comtti

Celanetisi, magistro justitiario Apuiice et Terrte-La' borih, qtia redarguit ipsum de obstinatione contra Ec^ ciesiam, et monet^ ut ad eam redeat^ dat. Uomae, apud S. Petrum, vni Id. Decenibris ; — 249, Regi Sicilia ; qua congaudet auod fuerit iiberatus a cu- stodia indtgnorum, et ad bene aaendum hortatur ; dat. Roinse, apud S. Pelriim, iv Kal. Februarii, ati. ix (id est 1207) ; — 250, Regis Sicitia famitiaribus ; de eo-

^dem argumento; — 251, Ardiiepiscopis ^ priWaa**,

" comitibuSf elc, per regnum SicHio! constitutis; ut obediant et faveant regi.

Libri deciini : 141, i^niversis comitibus et baroni^ bus^ per regnum Sicitiw c mtitutis ; ut regi Siciiite sint adjuto; dat. Tuscani, xviii Kal. Novenibris, an. X (id est 1207) ; — 202. Archiepiscupo Cusentino, qua ipsum consoialur ; dat. Koinse, apiid S. Petrum, ii Kal. Februarii, ait. x (idest 1208.)

(62) De Gerardo, tiluli S. Adriani diacono cardi- nale, aginiiis ad episiolam 140 liiiri quiuli. De ejus in Sxiiiain lepatione conferendae suiit Epistobe, in nola siiperloii citatae, libri septimi, 56, 129, 150, ISU 155, 156.

Ex istis coistolis, praesertim ex epistola 56 constat fere, Gerarao, iioii iiisi anno 1204, exeuiite niense Martio, legationis in Siciliam mitnns collaluro fiiisse. lliiiccon'igendus forsan, 1>. Agost. Inveges {Annai.di Patermo, part. iii, ad an. 1205, pag. 519), qui car- dinalem islum regni balium jani ab anno 1203 sii-

C scepisse afiirinat : c Nel presonle anno 1205, die il Juniif innocentius papa con una sna ietiera, dice Lello, (in Compiiat, privii, Eccles Monlis-Regal. ^ fol. 15), monachos Monte-Regaienses reprehendit , quod Carutn archiepiscopum moitstiis afficerent. Eos autem prwsuii conciiiavit Gerardus Alittcingoitis, car» dinaiis diaconus S. Adriani, Isgalus et hepos potitifi-' cis, in ctkjus tuteta Fridericus puertunc erat, L'i$- tesso conlinna Pirri (Sicii sacr., toiii. I, pag. 415, not. tert. Ecctes. Montis-Regatis) : Adunque dico io, il baliato dei fanciuilo re e dei regno del cardinale Cincio dal 1200 cominciato, o nei Qne del precc^ dcnte anno (1202), o adesso (1205), si terinino : el card. Gerar. Allucingolo nuovo iegnto c* tutore en- tk'o; e credo, cbe iieL governo C4>ntinuas8e final

1208 •

Vernin, pace Annalista; dixerirons, in interpre- tandis Lelli, seu potius Pirri verbis, ille baliucina- tHS e^t. Ultinia ab eo bic relata verba, eos autem

D pra!stili conciiiavit Gerardus Atiucingoius , cardinalia diaconus S. Adriani, legaius et nepos pontificis^ in eu" jus ttiteia ptier tunc erat^ an cx Lello ipso, an ex Pirro tanlum excerpserit, nescimus; nam eadem apiid Pirrum (Stcil. sarr. loc. cit.) legimtur, qui quidem ea ipse ex Lello deprompsisse potuit. Ceile, ctijnsciinque sint auctoris, non probant auctorem illum aflinnare voluisse quod Geiardus jam anno 1205 in Siciliam legaiui missus fuisset. Iniiocentil epistola, quae hic, ex I^Uo, ttiin apud Panorinila. num aiinalisiam, tiiiu apud Pirrutn, c.tnt ;r (iii qna de controversiis monachoriim cuni arcbiepiscopo Montis-ltegalis) , habetur in Regesto anni sexti, et data diserle dicilur Ferentini, xv Kai. J«/tt,an.vi, id est an. 12u5. Sed in ea nihil tegitur ex quo evinci poLsil, Gerardiiin tiinc temporis legationis munere in«Sicilia functum fuisse; nec notiien ips*us Gc* rardi in tota epistoia usqiiam comparet. E contra , in epistola jam a nobis ailegata, iibri sept.mi 30,

trr GESTA. -

Capparonus se fecit absolri , Jurans in manibut ejus domino papae balium, et quodeidem car- dinali , tanquam vice baiii, in omnibus obedi- rct. Ipse vero cardinalis coepit tractare concor- diam inter ipsum et cancellarium , quae propter simuliates suboiias non potuit consummari ; acces- siique Panormum, et konorifice a Capparone re- ccplus, coepit, tanquam balius, regis et regni nego- tia pertractare. Cum autem roandatum Capparoni fecjsset sub debito pnestiti juramenti super satis- factione clericis et Ecclesiis impendenda, ille, sem- per bene promiitens, de promissis nihil agebat, uni- versa pro suo voluntate disponens. Unde, cardina- lis praedictHS, post aliquantulam moram quam fe- ctt Panoruil, maxime proptcr regem, qui delectaba- tur in ejuis prsesentia, et de sua consolatione gaude- bat, Messanam rediit, domini papae responsum ei- spcclans.

Canceilarius quoque, reversus iu Apuliam, insta- bal apud dominum papam, per nuntios et litleras suas, facicns apud eum multiplicari preces nobilium et polentum, ut cum ipsa misericorditer agerc di- gnaretur, reddendo siLi Panormilanensem nietro- polim, vel saltem cpiscopatum Trojanum* Sed ipse, aicut erat jusiuset constans, hiijusmodi preccs no- luii exaudire, nesine causa injurlam faceret Petro, quondam Mazariensi episcopo (G5), qui per ejus mandatum erat in archiepiscopuin Panormilancn- sem assumptus^ vel Trojano episcopo, quera eligi fecerat et cliam consecrari (C4); quin polius prae^

- AN. 1S05. txvi

A fato archiepiscopo pallium destinavit, ne in ejus lo- cum ulterius cancellarius aspiraret.

XXXVH. (65) Ut autem dominus papa majorem impenderet comiti Brennensi favor^m, iiobilein vi- irum^ Jacobum, consobrinum et marescalcum suum, in Apuliam destinavit, constituens eos pariler ma- gistros et justitiarios Apuliae et Terrae-Laboris; fecitque illi castellum Baroli ad custodiam assignarit ei reddi Montem-Pdosum, qui ad comitatuin An- driae pertinebat, regia sibi liberalitate coiicessum» prsecipiens comiti memorato, ut ad obtinendum co- mitatum praedictum impenderet ei auxiliuin et fa-^ vorem. Cum autem multa prudenter agerent et po- tentcr, venerunt tandem in Campaniam visitard summum ponlificem, quem audierant aegroiare. In- B veneruutque illum apud Anagniam (66) tam gravi- ter xgrotantem, quod a multis mortuus dicebatur< Curoque de morte ipsius fama voiasset, multa: civi« tates praefato comiti rel)ellarunt, quaedam expellen- tes milites suos, aliae trucidantes ; perdidiique tund Materam, Brundusium et Hydruntum. Barolitanen- ses castruni Baroli obsederunt, et coegerunt castei-* lanum, qucm ibi dimiserat marescalcus, slbi re&i- gnare castelium (67).

XXXYIII. Porro, cum summus poniifet conva- . lescere inccepisset, comes et marescalcus in ApuUani redierunl ; et, licet recuperarc praedicta nequivis- sent, multa tamen acqnirere sluduenmt. Nam ipsd marescalcus Andriam et Miiierbium (68) civitates obtittuit ; et ex iunc se comitem Andriae appellavit.

dala LaleranUti^L Aprilis, aui vii, id est 4204, pon- tllex de Gerardo lo((iiitur, ut nuper, ac potius ea- deiu ipsaiMel, qua scribebat, die, a se iii Siciliam deslinato. Ista igitur vefba, eos antem pra^suli conci" iiatit Gerardus AUucingolus, cardinalis diacvnus S, Adriani^ legatus et nepoi pontificis, in cujus tutrla puer tunc erat^ iHhil aiiiid slgnilicare nobis videntur ntsi quod inonachorum cum arcLiepiscopo contro- versia per Gerarduin, Uon statim, eodeiiique, qiio papa ad monachos scripsit, anno pontiltcaius sui VI, Chr. i!205, sed postqiiam cardinalis iste,legatti8 a poutifice desliiiatus, neinpe exeuiite menseMar- tio, anno ponttftcalns vii, Chr. 1204, in Siciliam advenisset, terminata fiierit.

Ignoscat, quaesumus, lector eruditiis, st ipsum in teviusculi ffiouienti adnolatiouibus retinere diiitlus visi fuerirous. Quantum, ademendandam peculia* rem cujusque nationis ecclesiaslicam bistoriam , opis conferre possil, Innocenlii epistolarum, auae tandiu anecdota latuerat^ quamque ediiiiiis hodie, colieciio, ostendere, operae pretium existimare de- biiimus. Et eiiaoisi in hoc probando aliqiioties ge- nio nimis indulserimus, facile nobis condonaluin iri sperare poiuiinus.

(65) Vide omninoea quae adnotavimus ad episto- lam 59 l*bri quimi.

(64) Quis fuerit Trojainus ille episcopus, ex im- perfecta nimiuin et confusa, apiid Ugnellnm UaL •aer, tom. 1, part. sign.* coliit57, Trojanorum epi- scopontm serie, nequaqiiaro erui potest. Vide epi- Stolani 154 hbri septimi.

(65) Qiiae se(|uuuiur, ab aoctore nostro narrata,

{58, ptitim ad annum 1^« parlim ad anniim i05 pertineiit. Confer, primiim, epistolas libri qoinli, 58 archiepiscopis, episcnpis^ etc; per regnum Skiiim emuiitmi$; de eansa Waltern Bren»eiui$ /

Patbol. C€XIV;

dai Laterani....: an. v (idest 4202); —"59, P. epi- C scopo in arcliiepislcopum Panormitanum elccto, regis

Eamiliari; de eodem argumento ; dat. ut supra ; — (1, Nobili viro^ Jacobo^ conscbrino et marescalco papa;; de matrimoniu regis Sicilice cum Aragonid regissorore; dal. Lalerani, Non. Juuii; — 60, Ar^ cliiepiscopo Blessauensi ; ad relaxandam sententiam excommunicationisn qua ipse tenebatnr adstrictus; dat. Lalerani, iii Kal. Julii ; — 76, Amalphitar.enii arehiepiscopo ; de rebu^ regni Siciliw; sine data; — 84, yValtero^ Brennensi comiti, magistro justiliaria TerrasLaboriSy ut adversus Marcuddum in Siciliam absque mora proficiscatnr; dat. Velletri, xviii Kal. Octobris ; — 85, iVo6i7t vtro, Jacobo^ cons. brino et maresealco papa^ magistro justitiariOj ei cavitaneo totius Apu'i{e et Temv-Laboris^ <jua maniaty ut Waltero, Brennensi comiii^ in Siciltam proficiscenti^ se adjuugat, et de expensis ipsi providit ; dat. ut cu^ pra; — 86, Vniversis mercatoribus; seipsum pro Waltero,'Brennensi comite, usqueadZ,0(iO uncias obli- gat; dat. ri^ supra; — 87, Fratri Riccardo, et Euge^ ^ «io, magistris camerariis ApulixetT^rrceLaboris; ut ipnorum terrce provenlus pro Waltero, Brennensi co- mite, obligent; dat. ut supra.

Vide etiam epistoias lil»ri sexti et libri scptimi, tu- pra, § 56, not. 61, cilatas.

(66) Innocenlium Anagniam venisse circa finem mensis Sepiembris, vel initium inensis Octobris, patei ex notis cbronolOsiciSi qiiae subjectae leguntur epistolis libn sexti 448 et \U epistola 448, datal dicitur Ferentini^ xvii KaL Oetobrin; epistoia verof 454, dau Ana^im^ vii id. Octobris, C»terae omnea libri selti epistolae Anagnice daiae dicuntiir.

(67) Confer epistolam supra, § 36, not. 64, ci- tatain^ libri octavi 49.

(68) Conferendae sunt offliiino ad hime locum t^

LXTII

INNOCENTII m PAVM

cxstruxitq\ie muuitionemforlissiinam apud Andriam, A ubi paUUium comilis prius erat. Quidam autem filii Pelial, ei poncntes insidias, irruerunt in ipsum, pu- tanles cum giadiis interficere. Sed, quouiam anna- ius erat subcblamyde, intentionem suam non potue- runt ducere adefTectum; maxime, quia quidam mi-. les ipsius objecit se illis, quem in sua prsesentia percmerunt. Ipse vero, quosdam eorum capiens, diversis suppliciis iuteremit; omnium autem bona diriprens confisc^vit. *

Gomes autem Brennensis, cum multa fuisset ma- gnifice operatus, quae longum esset per singula ex- plicare, usque adeo compressit Tbeutonicos, ut vii auderent de castellis exire; quse cum essent neces- sariis dcstituta, sperabatur ab omnibus, quod ea non possent diulius sustinere. Nam el apud Saler- ^ num obtinuerat Terracinam (69), et turrem majo- rem tenebat obsessam. Ipse vero, nimis securus effectus, personse suse custodiam negligebat. De quo cum argueretur a multis, interdum arroganter respondil, quod Tbeutonici armati non audereut nggredi Francos inermes. Unde, cum quoddam Diu- puldi castrum, quod sacrum (70) dicitur, obsideret, Diupuldus, ipsius prsevidens incautelam, summo di- hiculo armatus cum suis super comitem et suos, nudos, in tcntoriis quiescentes, irruit improvisus, niultosque peremil, et ceplt ipsum comitcm foriiter repugnantem, sagiltis et lanceis vubieralum, qui raptivus deductus ad castrum, post aliquot dies,

stol:B libri scptimi : i2i, iV. N. ut Rogerium de Bi- C taiiii a civibus Bisin. in rectorem^ sed absque vio^ lenlia, recipi procurent; dat. Laterani, Kal. Septem- bris, an. vii (id est anno 1204) ; — 125, S. iV. de eodem argumento ; dat. ut supra.

In illis enim cpisiolis agitur dc civitale Miner- biensi, qiiam R(»gerius de Bisatiis, ad mandaiiiui papae el comitis Brennensis, Jacobo, marescalco rc- liquisse dicitur.

(G9) Terracinam. Sic apud Baluzium; in codicc Yallicellano, Tarraiinam. Quaenain lectio antepo- nenda sit, rerum ad Ncapolitanum regnuni spectan- tium pcritioribus dijudicandum relinquimns.

nO) Sacrum. Sic etiam apud Baiuzium; in codice '¥allicellano. Sarlum, Verum, l gitur Sarnum apud Raynaidum, AnnaL eccles. t. Xlll, pag. 155, adau. 4205, § 58, qui et alias Socclum legi moiiet, in not. marg. adloc. cit.

(71) Conjugem desponsavit. Sic in codice Valli- cellano; sic et apud Baluzium, qui ad marginem D notatlegi in codice Regio, duritinconjugem.

Ad Jacobum, comitem Tricaricensem , dirccla dicitur epistola 124 libri sexti, Nobili viro, J. co- miti Tricaricensi; utterram,quamde manu lioslium ITiieulonicorum recuperabit, servet ad disposilionem Ecclesix Bomanm; dat. Ferent. (mense Juli >). Num orat ille idem ac Jacobus, comes de Tricario, de (|uo sic in Chronico Fossae-Nova», (Rer. Ital. script. lom. VII, col. 876, £.) ad an. 1188? i 8 Id. Novem- bris, Mabilia, filia Landulphi de Ceccano, data est in nxorem comiii Jacobo de Tricario. >

(72) Quse sequuntur, ad annum 1206 referenda videntur : < Dopo tanta opposizione fatla fin qui da Oiopoldo conle Tedesco, a papa Innocenzo III in pQgiia* costui finalmente cerco di riuiettersi in gra- xio d'esso ponlefice (ex Richardo de S. Gt^rmano, iscript. Jtalic. tom. VII, pag. 981, ad an. 1206)^ con |^a)metter gli una totale uLbidienza c sonnuissioney

LITIII

recepta poenitentia et viatico, debitum carnis ex solvit. Jacobus autem, comes Tricarici, reliclam Brennensis comitis conjugem desponsavit (71); sed, quia gravida erat, dislulit illam traducere iu uxo- rem; pcperitque filium, quem noroine pairis vo- cavit Gualterum.

(72) Diupuldus vero ccepit apud summum ponli- ficem supplicationibus et promissis vehementcr iii- stare, ut ipsum et suos recipere dignaretur. Interve» niente igilbr fratre Rainerio, recopit illum boc modo, quodabsolutejuravit stare universis man- datis summi pontificis super omnibus pro quibus excommunicatus fuerat ab ipso, quod fideliter in- lenderet illi de balio regis et regni, quod ad man- datum ejus faceret guerram et pacem, quod omni petenti sub ejus examine justitiam exhibcret, quod* que Pbilippo, duci Suevia^, nuUuni contra rcgnum Siciliae in rcgno, vel cxtra regnum, impenderct aii- xilium vel favorem. Misit igitur prx(;Uuin fralrein Rainerium, el magistrum Phiiippum, nolariuut suum, in Terram-Laboris (72*), qui piibliec, sccun* dum pr^escriptum tcnorcm jurameiito reccpto, ct in scriptis rcdacto, absolverunt DiupuUiiiin ct siios» similitcr Marcualdum de Laviano (75) cuni siiis, ac deinde Conradum Sorella; cum siiis. £t sic oinnes Theutonici, tam ultra Phanim quam citra, ad nian* datum summi pontificis redienint.

(74) Diupuldus autom, Panormuui acccdens, apud Wilieluium Capparoncm usquc «ideo laboravit»

e spccialmente per gli aflari dcl govcrno del rogno di Sicilia. Fii dunqiie chiamato a Roina, ed, oltcnula clie ebbe rassolu/ion dclle scomuniche, con iicciiza dei somuio pontence sc ne torno a Saicruo. Spe- rava Innocenzo coi braccio di qucsto ininistro di ristabiiir la pace, e iusieme la sua autorila nclia corte reale di Palermo. Passo infatti Diupoldo, se- condo rAnonimo Casincnse (Script. Italic. toni. \\ pag. 74), in queslo aniio (1206), o pure, come ha Riccardo da San Gerinano (loc. c//.), neir anno seguente, in Sicilia, e tanto si adopcro con Gui- glielmo Capperone, cbc rindusse a oonsegnarc il giovanelto re Fcdcrigo nelie niaiii del cardinaie legato. Ma Diopoido si trovo bcn presto tradito. Fu sparsa la vooe, ch'egli con si belle apparenze era dietr6 ad impossessar si dei re, e ad atlcrare lo stesso Capperone e Gualtieri, gran cancelliere, che cozzavano da gran tenipo fi a ioro. Fondata o iminaginata che si losscdoi malevoli una tal diceria; ia verita c, che, avendo Diopoldo preparato un con* vito per solennizar la pace fatla, contro di lui fu svegliata una sedizione, in cui preso egli aodo a far delle meditaxioni in prigione. Ma non vi si fcrnt6 molto, perche ebbe chi laiuld a fuggire, e fortuua- mente uscilo di Palermo, si ricovcro di nuovo a Salerno. Allora il gran cancelllere giunse ad avere in suo poiere il re Federigo. > Murat., Annal, d^llal, tom. VII, part. i, ad an. 1209, pag. 164.

(72*) De ista legatione uescio an aiiquid in Rc- gestis reperiatur.

(73) Marcuaidum de Laviano. Sic apud Baluzium ; sic et in codice Vallicellano. Verum legendum vi* detiir potius Odonem de Laviano.

(74) Reliqua deDiupiildo hica Gestomm auctore narrata Raynaldus, mira temporum confiisione, adl anniim 12U4 retulit (Annal. eccles. t. XIII, pag. 135, ad an. 1204, § 74). Ea parttm ad annum 120i», partun ad annum 1207 rcfert Chronici CassiirHMis

"» GESTA. -

qttod regem reddidil in mxinibus legati et canccUarii,

j;ecurilate ab illis accepla, promittens, quod et pa-

Intium eis redderet, ut de caetero rex et regnum pa-

ccm haberent. Cumque, de palatio regem adducens,

perduxFsset in civitatem ad cancellarium et iegatum,

facto convivio, epulabatur cum illis. Interea rumor

insonuit, quod hoc operarctur in fraudem, ul, cum

illos reduceret in palatium, paratis insidiis caperet

BDivcrsos. Quod a multis creditur falso fuisse con-

fictum, ut hac occasione caperetur ab illis. Et sic

captus est et detenlus; sed, minus provide custo-

dilus, per fugam evasii, rediitque Salemum, filio

In caplivitate dimisso. Interim, frater ejus, Soffri-

dus, prodilorie cepil magistrum Philippum, noCa-

rium domini papae, quem, ad pelilionem ipsius

Diupuldi, dominus papa direxerat in Apuliara et

Terram-Laboris, committens eidem in tcmporaiiljus

Tices suas, ut inter Theuionicos ei Latinos pacem

et juslitiara faceret observari; quem dictus Soffri-

dus vix tandem, extorU gravi redeniptione, di-

misit.

-AN.im ^^

A XXXIX. Inter omnes vcro Theutonicos, qui, pcst imperatoris mortem , in regno remauserunt ad fla- geilum, intidelissimus exslitit Gonradus, castella- nus Sorellae, qui et Roccam Arcis in ingressu regni tenebat, supra modum persequens et affligens, non solum undique per circuitum Terram-Laboris, ve- nim etiam Campaniam el Maritimam univcrsam. Contra quem dominus papa saepe misit nuntios et exercitum, non ad devasutiopem civitatis Sorana, quam ipse perfidus possidebat, sed forsan ut eum a sua posset perfidia revocare. Quoddam namque vicmum castrum, quod Fnsula dicitur, occupavit. ejusque dominos ad tanlam calamitatem perduxit quod, licet nobiles essent, cogebantur tamen pu^ blice mendicare. lilius ergo malitiam dominus papa

'»detestans, el istorum miserans paupertatem, ad succurrendum istis.et impugnandum illuro, Petrura tituli Sanctae Pudentianae presbyterum cardinalem' rectorem Campaniae ac Maritimae, destinavit (75)! Qui, magno exercitu congregato, adversus illum processit, et eum infra praedictum castrum obsedii.

auctor anonymus : sic enim apud iUum legitur (Ber, ItaL Script, tom, Y, p. U) : ^

j li06. Hoc anno, mense Novembri, comes Diu-

Siildus cum pluribus regni ivil Panormum, et tra- itum est ei Panormum cum rege. Post modicum ▼ero temporis, canceliarius Gualierius, junclis Theu- tomcis, habuit regem Fredericum. — 1207. Hoc anno, menscMaio, comes pugnavit cum Neapolilauis, et ex eis magnam slragem fecit. »

Nobis eadeiu anno 1207, cum Richardo de S. Ger- niano, assignare tulius videlur. En ipsius verba (Chran. tom. VH. Rer. Italic. Script., col. 981) : ^ •«. m7- "'^ (Wupuldus), paraio Salerni navigio, m Siciham iransfretat, Panormum vadit, et tam palatmm, quam regem recipit Fredericum admanus «las; sed, arctatus ct obsessus in ipso palatio a Gualteno de Palear cancellario, c^pius ab eo est et tandem nocturno terapore fugae praesidio libera- tus. veniensquc per mare Salernum, exinde in Ter- raiii-Labons se confert, ubi, cum Neapolitanis iniens pugnam, et fugavit eosdem, slrage magna facia ex cis, el Gifndo de Monte-Fusculo, quem sibi capi- taneum praefecerant, capto, et vinculis mancipalo. » Anctores istos sequitur, ut par est, Muratorius '

i^f^ii''^^'.'''- ^™- ^"' P^'"'- '» ^^ an- **07, pag. f w>). Noslns aiioque calculis sufTragatur scriptor aiter, eUamsi aliquoties, ut jam notavimus, errave- nt, noo cohtemnendus, neropt» D. Agostino Inveges qui renim in Sicilia, praesertim Panormi. gestarum* seriem, habita diligentissime peculiarianni cujusquc raiiooe, dcducere conatus est. Vid. AmaL di Patermo,

part. III, Mg. 522.

i'"*l.i f*"'''s Saxo (nmme poiiu* SaxonisT vtrf« eput. ItiriKexti 206), non de Saxonia (ut refert Ca-

S"^7«^**^"*)' »^ Anagninus. Hernicus, ex pmtilicii sacelli sacerdote, S. Pudentianas, tjl

PP in^^"' P"»»^' c"<Jin«M«. ab Innocenlio rr. lu Konue, anno Redemptionis bunianx 4207 poatiAcatut x, mense Decerabri. in sexta creatione cardinahum, renuntialiis est. Hujiis mentio flt in utoBla mannoreaeccleBiie S. PudenUana, ubi exsUt ■Bc lucnpUo :

rsnos SAXONIS S. PODEHTUNiE CABD.

AHHO XH imiOCBNTII III PAP£ TUTIO VEKO 801 CiKOIHALATOt AIWO

nciT oras aoc. itius, extrerois yHx su« diebus in Ger-

maniam iegavit; de qua legatione Godefridus in Annalttu», an, «16..!... Post InnocentU oWtum

H«lri.« m"" ^'^' in»«'f"i'comitiis, i„S« Honorius III renuiitiatus est Romanus Donlifei cujus vices m Urbe Pelrus gessit, et Urbis Wcariui ft^it Deinde, ejusdeni HonoSi inssu, iterum^n Gcr! mania legatione functus esi ad componendu " ]„,. pem 8 atiiin....... Snbscripsit PelruriionnuZ In

r F^^lf „**•"'?""• ** 'T "• Aprilisan. 1210, ^gidf, C Fulgmensi episcopo, aliisque Honorii lU.. lucu

SntTll™!'?""*'^"™'."**^*" HonorioRonl';; co"C! VSft9)'> ''''~"" ^^**'"- .?" '^'■*- Innocentiani pontillcatiis ix, cawlinalem reiiuiiUa.

{Httt. ghiir. det eard., lom. I, pag. 237» ,011! quero etiaro mscriptio, de qua sopw Oldoinus '^k^ gilur, sed non nisi errore tadata'^ graviss nio bl enim <«-ii«, cardinalatus Petri unnu, cZLim^ tertto Innoceniiani pontificalus «»"" conTu^ftr quod nequaquam cum sententia, quam aS/ ii^ amplexos est, stare polest. ***

Quo anno, quo meiise, Petrus in Camnaniam le- gaius, prout hfc a s<:ripiore Vit» Innocei^i iHdtur fJ^T '"«•;''•. ««"a»en"8 indicant n^ Panvh^ "s" nec pse 0 doinus, apud quos allum de isla Pelri D tegatjone silenlium. iSibilomagis de bw «rtiores nos facium vel Anonyrous Ca^sinensis («*r /X Scnpt tom. Y, pg. 74, ad an. 1208); vel auctor Chromci Fossas-Novaj {ibid. toro. VIl/col 886?^ RicbarOHs de S. Gemiano (»m tom e^ col W

hu.„„P™'"*^' •""• «' ^etustioribus scriJtoVfS' histoncaro faciorum seriem perpetuo filo SKm ■ aKgressi sunt receniiores annal^aj, RavnaUut^S Muratonus. Hi quidero ambo, rei, ciria Sora rt S^ relte exnug„atio,,e.n eests, sumiara exp^SI^^ nro satis haWntes. singuTa. qu» hic apud nSstrum' tl ctorero narrantur, facta\igillatim "3^6 a^ ro^nirert.'^""''''' ^""•««' assrgnlT-o^! iuxta Oidoinum, qui Petrum titulo cardinfliiim

iUf tNNOCENTA

terram ejtts circuroquaque devastans. Obsidione A tero protractas cum ad dedilionem induci non pos- let, laboraverunt dividere amnem qui praeterfluebat nndiqtie castrum ipsiim, ul, amne transmisso, ad« Tersus ipsum eastrum facere possent insultum. 6ed frustra laboraium est in utroque ; imo, non •ine damuo fuit attenlatum utrumque. \erumlamen ita perfidum arciaverunt, quod, recepta pecunia^ quam eisdem nobilibus dominus papa misericordi* ter mutuavit, reddidil eis castrum, et pacem sub certo tenore firmavit ; quam tamen iufra modieum tempus non erubuit vioiare. Nam et quusdam Ye- rulanos, fideles el vassallos domini papse, causa vi* sitationis ad ipsum circa feslum Nalivitaiis Do* minicae venientes, ut eiim, sicut moris esl, hono** rarent , prius benigne rcceptos , maltgne postnio- B dum cepil, et per mutilationem membroruni ad gra- vissimam redeniptionem coegit, non parcens etiam cuidam noliili, quem diu secum fainiliarem habuerat et insigniverat cingulo miiitari. Cunique, monitus, aatisfacere nollet, praedictus cardinalis, reclor Cam« paniae et Maritim», diifidavil eumdem. Cives ver« 8orani, qui praefalom tyrannum , importabilibus eosgravaminibus afiligentei», habebant vehementer exosum , inito cum Rofl^iido (76), venerabili Casi- nensi abbate, secreto consilio et tractalu, noctu eum cum mullis armift introduierunt in civitatem Soranain , el se ac civitatem reddiderunt cidein ad mandatum domini papx. Ad cujus auxilium domi- Kus papa Richarduin, gennanum suiim , et Stepha«

tti PXPJk tkiii

num, camerarium (77), protlnuS desdnavlt, ei deinde prxfatum cardinalem direiit. Uui , congre*' gato exerciiu, civitatem ipsam munire coeperunty^ pro eo maximc quod Diiipuldus cum magna milltitu- dine dicebalur in illius auxilium accessurus ; et oc-» cupaverunt Planellum (78), montem videlicet qni est supra civitatem, juxla Sorellam, ut, pra^sidia ibi construclo, civitatem defendercnl a Sorella.Tan^ dem, sicut Domino placuit, sunimo diluculo cumf ingenti clainore irruerunt ad vallum, et, laoto coell • tus, cum nimia pluviarum efl^usione, grandi fulgore ac tonilruo, exeuntes adversus ipsos deIlocca,com« misso ceriamine, coegeriint ad fiigam ; tcrrilusque tyrannus, cum putaret se proditum a quibusdam Latinis, qui seciim erant in Rocca Sordlse, reddidit se et suos , salvis personis , in manus prsefati Ri- chardi, germani domini papae; sicque miracnlosey praeter opinionem omnium, munitioncm iuexpugna* bilem acceperunt, victualibus et ariuis copiosc re- ferlam« Ipsum vero Conradum et suos Ccperanum adduxerunt captivos, apud iilos agenles, ut RoccaiA Arcis facerct eis reddi , quain Hugo , consobrinuS' ipsius Conradi tenelial (79). Qui, cum ad reddcnduinr eam nec minis nec persuasionibus posset induci,. ut sine mulilatione membrorum et sanguinis ellu^' sione negotium agerelur , maxime propler samml pontificis honestatem, promissis et datis luille auri unciis et equis viginli , liberatisqiie caplivis, arcem obtinuerunt in pace (80). Quod audieus rex Siciiije, admirans et gaudens , civitatem Soi-anam, el Roc*

ex instituii nostri ratione, deelaranda vidcfur.

Etenim, etiamsi Petrus, primo mensis Decemhris G die, aniio 1207, cardinali» renuntiatus, statitn, ac ipsoinet crealionis die, legatus in Cainpaniain mis- sus fuissel, nec sic rerum in Campania gestarum series, prout ab anouyino Casslneiisi, a Richardo de S. Gennano, a scriptore Chronici Fossae Novae, exponilur, cuni aucioris noslri narratione facile eoiiciiiari posse videretur.

Sorain civilatem, Nonas mensis Jannariiy Qnno intiocenliani pontificatus x, id est anno Christi^ Juxta noslrum coinputandi morein, 1208; Soreliam vero, XI Kalendas Martii^ eodem amio 4208, e mani- biis Conradi ercptas fuisse, uno quasi ore iradunt Ircs supra laudati scriptores; iidemque aflirinant, id contigisse, preesente Petro cardinale, rectore Cam- panimy quein, juxta Oidoiiii, ex Ciaconio, senten- tiam, non ante iiiiliuin niense Deceuibris, anne proxime elapso 1207, iu Cainpaniain niiui pntusse jam vidinius. Atqni, Iniiocentii Vitae scripior, qui slngula facta diligentius enarrat, niulta, cademqiie D non levioris mometiti, ab eodem rectore, seu legato, et a Conrado, ante Sorellae, imo aiite Soi*ae expu- ffnationeni, id est ante Nonas mensis Jamiarii anno 1208, gesta fuisse docet, quae in tain arcio leinpori» spatio vix iocum habuisse potuissent. Quid igitur? Num, in Oldoini (uipoie diligentioris, pleriimque, reruin ad cardinales spectantiuin indagatoris) verlui jurare astricti, el cum ipso Ciaconiuin sequentes» cuncta, quae hic ab auclore nostro narraAtiir, al^ initio mensis Decembris anno 1207, ad finein men- •is Febritarii anno 1208, gesta fiftisse afiirmaveri- mus? Repugnat nimium temporis brevitas. Satius, hac vice, Panviuii auctoritatideferre.Slct per illum, Fetniin. non anno Christi. 1207, Innocentii decimo^ ^iMJtfa crealioae, sjd jau\ ab atmo Chrisli 1206, la*

nocenlii nonoj in ^atnla creatione, S. Pudenlianaey titulo Pastoris, prcst>ytenini cardinalein renuntia' tum, paulo post Campaniae re^endae dt stinatum, ae etiaiu adversus Couraduiu lcgatiim luissum fuisscr resque, aut per ipsummet, aut ipso auspicia tan- tuuimodo praibente, gesias, in tulius aiiui 1207». duorumqiie anni 12U8 niensiuin sputio locuin ha- buisse. Siiflragabilur et ipsius ab Oldoino n;emo- ratdc inscriptiuuis lenor. Teriius eniin cardinalatus, aniio i20&, Deceinbri uiense, suscepti, annus, cuia d%odecimo luuoeentii pontilicatus auiio, id est cum anno Christi 1209, optime colhgalur.

(76) Vide episl. 38 lihriquiuti, not.

(77) <

Aimo 1206, indictione nona, xiKal.Junii^ Siephanus^ diaconiis S. Ucliae de Ceccano , facios^ esi camerarius domiiii papae. t Chron, Fossa^-novte^ ad an. i206 (Rer. Ilatic. Scripi, , toni. VII , eol. 886).

(78) Planellum, Sic apud Baliizium; sicetiam eM- apud Anonym. Casin. (Ker. 7fa/tc. Script, tom. V, pag. 74). In codice vero Vallieellano , Priaullum, mendose.

(79) « Caplus Conradus, Sorelhe, cum universis- qui fuerant illic inventi, teneiur in vlnculis, Roo- eham Arcis , et Pencluiii-solidum reildere pro sua , suorumque qui tenehautur vincti, liberalionc pro- mitleus. > Anonym. Cassin. ad an 1208, Acr. iia/tc^ Scrip. lom. V, pag. 74.

(80) c Prima igitur quuiia feria Quadragesiime,. Hugo, pro libertate dicti Conradi et suorum , Slo* phano, camerario doinini papae Innocentii , et Ri« chardo, ejusdem germano, Roccham Arcis assignat, recepta per eos a domino papa innlta qiiantitater pecuniae , et Urmata personarum et rerum socurV^ tate. I Id. iMd,

6ISTA. -

fam iovette, cattnim krdt^ ct Rocebam ipshis, Broecum (81),. et Peselom-saridum (82), quaeomnia eripueroni de manu Conradi, concessit per privi- iegjum praBfato Ricbardo, germano domini pap», ac ejus bxrcdibus in perpeluum , constituens illum comilem, et> faciens eum de comitalu per regale miiium, quod illi transmisit» soiemniter iDve- stiri (83).

XL. Gancerarius autem, mancns cum rege in ci- vitate Panormi , modis , quibus poierai , nilebaiur eripere palaiium de manibus Capparonis. Quod icum non po&sei effBcere, lilleras ei nuntios rcgis <«*pe direiit pro succursu per regnum , sed nulil.

AM. iftee.

Ukfir

A vel pauci, auccuvrore volueraat. Cumque longa fierei cqpiceriaiio inierCapparooemei fauiores ejus ex parte una , ei canceilarium et fautores ejus es aliera, Saraceni Sicillae , qui receperani se in mon«- iibus , boc videnies , non solum se ab obsequio rcg!8 peniiua sobiraxerunt , verum eiiam alii de- scendenies, Clirislianos multiformiler impiiguabanl, lia ,' quod castrum Carilionis (84) ceperuni^ pe^ jora facere medilanles. Miserabilem ergo sta- tum regni Sicilise domii^us papa prudenler adver-. tens , licei jam tempus baiii exspirassei , assumpio^ tamen labore, descendii in regnum (85), ei,, apud Sanctum Germanum , jtixla roonafieriunv

(81) Broceum. %kc apiid Balnzium , sic el apud Anonym. Casiu. loc, cit. Sic eiiain el apud Rlcbar- duin de S. Germano (Rer. llalic. Script, i. \II, col. 98!2); in codice Yallicellano, Broilem,

(8i) PescLum-solidum. Sic apiid Baluzium ; sic ei ap^d aiiciores supra ciiaios ; in codice YaUicellano, Pteiulum.

(83) Yide infra notas ad § 40. CnRterum, confe- renda: suni ad bunc locum epistolie libri undecimi : 76, CivibuB Soranis; clericis , mililibns^ et universis homittibus Roccw Arcis; universis hominibus de Pes' clo^soUdo; qua confirmantur eis ratlonabiles eorum consueiudines ; da^i. Laterani (inense Aprili), an. xi (id est 1208); 80, PoUstati ^ consHiariis, etpopuio pisanis ; ut cessent ab omni l&*sione regni Stcilios ; dai. l.aterani, v Id. Maii.

Eil deinde epislolae, mox infra citandae.

(84) Carilipnis, Sic apud Balnzium, in Gestis ; in codice Valllcellano Coroleonis. In epislola 316 libri priini, Caro , arcldepi&copo Montis-Regalis, ejusque SHCcessoribiis in perpeluum; qua confirmanlur eipri- vilma Ecclesia* suw ; dat. Romae , apud S. Petrnm, w Kal. Haii, etc, connrmaiur tota parochia^ et dioe-' cesis Caslelli Corilionis.

(85) Ad buiic locum c^nferendns omnino Mura- lorius, Annal. dltal, ioin. Yll, pari. i, pag. 172, ad an. Ii48 : c Se crediamo agli storici moderni deila Siciiia. Inveges, Pirro , ed allri, il pontifice Innocenzo Ili neir anno presente per mare si porid a Palermo, e v arrivo nel di 30 di Maggio, per dar sesso agli afTari del re Federigo. Sono favole, fon- date, a luio credere, sopra una letlera d*esso papa, in cui disse di essere entrato nel regno. Ma questa sua entrata altro non vuoi dire, se non c.lfegli and6 a Sora, ricuperata con altre terre in quesr aiino dalla iirannide degli Uflziali Tedescbi , delle quali cre6 egli conte Riccardo suo fraicllo. Questo 6 tulto quello, che di lui raccontano raiitore anonimo della Bua viia, ranoniino Casinense, e Riccardo da S. Gcr- mano. Se il ponlence avcsse falto un viaggio sino in Sicilia , siccoine avvenimento tanto piu considera- bile, uon l*avrebbono taciuto quegli autori.Aggiiin-